درد لگن و باسن عارضه شایعی است که ریشه در مشکلات گوناگون دارد. محل دقیق درد لگن اطلاعات ارزشمندی را در خصوص علت اصلی ایجاد درد در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
مشکلات داخل مفصل ران یا هیپ معمولاً باعث بروز درد داخل لگن یا مفصل ران یا درد کشاله ران می‌شود. درد قسمت خارجی لگن یا مفصل ران، بالای ران یا قسمت بیرونی باسن معمولاً از وجود مشکل در عضله، تاندون و دیگر بافت‌های نرم اطراف مفصل ران ناشی می‌شود.
گاهی اوقات درد باسن و اوقات پی‌آمد ابتلا به بیماری‌ها و عارضه‌های دیگر بخش‌های بدن مانند کمر یا زانو است. این نوع درد را درد ارجاعی‌گویند. اکثر بیماران می‌توانند در خانه و با مراقبت از خود درد لگن را به خوبی تحت کنترل درآورند.
علائم و نشانه ها
علائم درد لگن و باسن با توجه به علل زیربنایی و اصلی برانگیزنده درد متفاوت است. درد باسن گاهی سنگین و مداوم و گاهی کوتاه مدت یا به صورت دردی شدید و تیز است که تنها هنگام حرکت‌های خاص مفصل شعله‌ور می‌شود. به علاوه چنانچه فرد به بیماری یا آسیب لطمه زننده به کارکرد لگن یا مفصل ران دچار شود، علاوه بر درد استخوان لگن با علائم زیر نیز مواجه خواهد شد:
• کاهش توانایی حرکتی مفصل
• دشواری در تحمل یا انداختن وزن بر روی پای آسیب دیده
• سفتی و گرفتگی یا اسپاسم عضله اطراف مفصل ران و لگن
• بی‌حسی در ناحیه لگن
• صدای از جا درآمدن هنگام حرکت کردن
درد لگن راه رفتن، ایستادن یا حتی نشستن در حالت‌های خاص را دشوار می‌سازد. بااین حال با بهره‌گیری از درمان درد باسن مناسب و انجام حرکت‌های صحیح می‌توان توانایی حرکتی مفصل را به آن بازگرداند و درد استخوان لگن را تسکین بخشید.
علت ها و دلایل
مفصل ران و لگن نیز مانند ستون فقرات بخش مهمی از بدن به شمار می‌رود و دردناک بودن آن می‌تواند اثرهای منفی گسترده‌ای بر زندگی روزمره به جا بگذارد. متأسفانه لگن به دلیل استفاده مکرر بسیار آسیب‌پذیر می‌شود و به دلایل گوناگون دچار درد می‌شود. علت درد لگن و باسن می‌تواند نشانه ابتلا به یکی از بیماری‌های زیر باشد:
• آرتریت (بیماری التهاب مفصل)
• التهاب بورس (بورسیت): التهاب ناحیه مفصلی
• شکستگی استخوان لگن یا صدمه‌های ناشی از سانحه‌هایی مانند سقوط یا وارد شدن ضربه
• تاندونیت: التهاب تاندون
• کشیدگی یا رگ به رگ شدن عضله
• دررفتگی مفصل لگن و ران
به خاطر داشته باشید که بیماری‌ها و آسیب‌های گوناگون می‌تواند به بروز مشکل بلندمدت یکسان بینجامد؛ بنابراین مراجعه به پزشک جهت تشخیص منشأ درد لگن و باسن ضروری است.
درد لگن در بارداری
درد لگن یکی از علائم رایج دوران بارداری است که اکثراً در ماه‌های آخر، به ویژه در سه ماهه سوم زنان را آزار می‌دهد. علت بروز این درد آماده شدن بدن برای زایمان است. درد و ناراحتی غالباً در سمتی شدیدتر است که جنین معمولاً در آن سمت داخل رحم قرار می‌گیرد. عامل‌های دیگری که باعث درد لگن شدید در دوران بارداری می‌شود،
عبارت است از:
• افزایش وزن بیش از حد
• کشش عضله‌های شکم و لگن (هفته‌های هجدهم تا بیست و چهارم)
• سیاتیک یا فشردگی اعصاب در اثر بزرگ شدن رحم (این عامل گاهی درد ران را نیز به دنبال دارد.)
تشخیص
پزشک جهت تشخیص درد لگن و باسن معاینه کاملی را انجام می‌دهد و ناحیه‌های دردناک را بررسی می‌کند. پزشک به منظور تشخیص افتراقی و حذف احتمال ابتلا به عارضه‌ها یا آسیب‌های احتمالی دیگر دستور انجام آزمایش‌هایی از قبیل آزمایش‌های تصویربرداری، مانند پرتونگاری (اشعه ایکس)، اسکن استخوان و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام.آر.آی.) را می‌دهد.
راه ها و روش های درمان
درمان با فیزیوتراپی
خوشبختانه روش‌های درمانی متعددی برای درمان درد لگن وجود دارد که می‌توان سودمندی آنها را پیش از تعویض مفصل آزمود. فیزیوتراپی و ورزش لگن و باسن،درد را کاهش می‌دهد، کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد و زمان جراحی را به تعویق می اندازد یا ضرورت انجام آن را از بین می‌برد. بهترین روش اطمینان از کارآمدی فیزیوتراپی برای رفع مشکل لگن و مفصل ران مشورت با متخصص فیزیوتراپی آموزش دیده و دارای مجوز است.
متخصص فیزیوتراپی معمولاً موارد زیر را برای درمان درد باسن و لگن پیشنهاد می‌دهد:
• درمان نقاط ماشه‌ای. عضله‌ها "گره‌ها" یا ناحیه‌هایی دارند که باعث قفل شدن یا بی‌حرکتی مفصل‌ها می‌شود. متخصص فیزیوتراپی به کمک درمان با دست یا سوزن زدن خشک این ناحیه‌های مشکل‌ساز را فعال و آزاد می‌کند.
• درمان دستی و ماساژ. متخصص فیزیوتراپی آموزش دیده با دستکاری مفصل کمک قابل توجهی به افزایش دامنه حرکتی می‌کند. این نوع درمان کپسول‌های تحت فشار مفصل را آزاد می‌کند، چسبندگی (زخم) محدود کننده مفصل را از بین می‌برد و ناحیه‌های سفت و گرفته مولد درد را از حالت قفل بودن درمی‌آورد. ماساژ روش دیگر شل کردن عضله‌های منقبض و افزایش انعطاف‌پذیری است که زمان جراحی را به تاخیر می‌اندازد.
• حرکت‌های اصلاحی. اگرچه بیمار خود می‌تواند به تنهایی ورزش های کششی و افزایش دامنه حرکت را انجام دهد، اما تأثیر این حرکت‌ها تحت نظارت و راهنمایی متخصص فیزیوتراپی چند برابر خواهد شد. متخصص علاوه بر آموزش روش صحیح انجام نرمش‌های تقویت عضله و بهبود وضعیت مفصل ران و لگن از تجهیزات ویژه‌ای استفاده می‌کند که نسبت به درمان فردی خود بیمار درمان مؤثرتری را امکان‌پذیر می‌سازد.
• مدالیته‌های برق‌درمانی. متخصص فیزیوتراپی گاهی تصمیم می‌گیرد تا در برنامه درمانی از دستگاه‌ها یا وسایلی مخصوص مانند اولتراسوند و تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) استفاده کند. متخصص نوع مدالیته برق درمانی را با توجه به اهداف و نیازهای خاص بیمار تعیین می‌کند.
• آموزش شیوه راه رفتن و استفاده از وسایل کمکی. متخصص فیزیوتراپی گاهی به بیمار توصیه می‌کند تا جهت به حداقل رساندن فشار روی لگن آسیب دیده در زمان التیام از وسایل کمکی مانند عصا، واکر یا چوب زیر بغل استفاده کند. وی روش استفاده صحیح از این وسایل را آموزش می‌دهد. متخصص با در نظر گرفتن نیازها و شرایط بیمار ابزار کمکی مناسب را پیشنهاد می‌دهد.
•آموزش بیمار. یکی از جنبه‌های مهم توانبخشی فیزیوتراپی آگاهی یافتن بیمار از عارضه‌ای است که به آن مبتلا شده است. ضمناً متخصص اقدام‌های احتیاطی لازم در دوران بهبود و روش‌های پیشگیری از آسیب دیدگی مجدد را به بیمار آموزش می‌دهد. به علاوه بیمار روش‌های درمان درد لگن به طور خانگی و تمرین‌های ایمن قابل انجام در خانه را در قالب بخشی از برنامه توانبخشی فرامی‌گیرد.
فیزیوتراپی حتی اگر نتواند ضرورت انجام جراحی تعویض مفصل را از بین ببرد، اما مسلماً می‌تواند با درمان درد باسن عمل را تا حد امکان به تأخیر بیاندازد. هر چه جراحی دیرتر انجام شود بهتر است، چون اکثر مفصل‌های مصنوعی بیش از 15 تا 20 سال دوام ندارند. تغذیه مناسب، ورزش و پیگیری منظم درمان فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا مدتی طولانی‌تر از مفصل طبیعی خود استفاده کند.
ورزش و حرکات اصلاحی
ورزش و حرکات اصلاحی و تمرین‌های زیر برای کشش، تقویت و پایدارسازی ساختارهای حمایت کننده لگن در نظر گرفته شده‌اند. شرط اصلی انجام این حرکت‌ها تشدید نشدن درد لگن و باسن در زمان انجام است و در صورت افزایش درد باید انجام حرکت را متوقف ساخت. هر تمرین را به آهستگی و با ملایمت و صرفاً تا حدی انجام دهید که احساس ناراحتی نکنید. بین زمان استفاده از یخ یا کمپرس سرد و شروع تمرین وقفه‌ای 30 دقیقه‌ای ایجاد کنید. هر تمرین را 2 تا 3 نوبت در روز تکرار کنید.
گرم کردن بدن: بدن را پیش از شروع انجام حرکت‌ها 5 تا 10 دقیقه با فعالیت‌ها و نرمش‌های کم برخوردی مانند پیاده‌روی یا استفاده از دوچرخه ثابت گرم کنید.
کشش: پس از گرم شدن بدن، حرکت‌های کششی را پیش از حرکت‌های تقویت عضله انجام دهید. پس از انجام تمرین‌های تقویت عضلات، حرکت‌های کششی را مجدداً تا اتمام زمان در نظر گرفته شده برای برنامه تمرینی تکرار کنید.
درد را جدی بگیرید. نباید هنگام انجام تمرین‌ها احساس درد کنید. در صورت بروز درد حتماً با پزشک یا متخصص فیزیوتراپی صحبت کنید.
• برای حفظ تعادل کنار دیوار بایستید.
• پای نزدیک به دیوار را پشت پای دیگر ببرید.
• لگن را تا جایی به سمت دیوار خم کنید که در قسمت خارجی لگن احساس کشش کنید. 30 ثانیه در این حالت بمانید.
• حرکت را برای سمت دیگر نیز انجام دهید و سپس در مجموع حرکت را 4 بار برای هر سمت تکرار کنید.
• برای درمان درد مفصل لگن و ران روی زمین بنشینید و هر دو پا را دراز کنید. یک پا را روی پای دیگر بیاندازید.
• به آرامی به سمت پای خم شده بچرخید و برای حفظ تعادل دست را روی زمین قرار دهید.
• زانوی سمت مخالف را روی کشاله ران خم شده بگذارید و به کمک آن بیشتر بچرخید.
• از بالای شانه به عقب نگاه کنید و 30 ثانیه در این حالت بمانید. سپس به آهستگی بچرخید تا به حالت اول برگردید.
• جای پاها را عوض کنید و این حرکت کششی را برای سمت دیگر نیز انجام دهید. این حرکت را در مجموع 4 بار برای هر سمت تکرار کنید.
• به پشت روی زمین دراز بکشید و پاها را دراز کنید.
• یک زانو را خم کنید و با دو دست از استخوان ساق پا بگیرید.
• زانو را به آهستگی تا جایی که می‌توانید به سمت قفسه سینه بکشید.
• 30 ثانیه در این حالت بمانید و سپس 30 ثانیه استراحت کنید.
• این حرکت را بر روی زانوی دیگر هم انجام دهید، سپس هر دو پا را با هم بالا بکشید. کل این توالی حرکتی سه مرحله‌ای را 4 بار تکرار کنید.
• برای انجام این ورزش روی پهلو به گونه‌ای دراز بکشید که پای آسیب دیده در بالا قرار بگیرد و پای سالم را برای حمایت از پای رویی خم کنید.
• پای رویی را دراز کنید و به آرامی تا تشکیل زاویه 45 درجه بلند کنید. زانو باید صاف، اما قفل نشده باشد.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید.
• پا را به آهستگی پایین بیاورید و 2 ثانیه در این حالت بمانید.
• حرکت را تکرار کنید و سپس آن را برای سمت دیگر بدن نیز انجام دهید.
• به پهلوی سمت پای آسیب دیده دراز بکشید و هر دو پا را دراز کنید.
• پای رویی را خم کنید و آن را روی پای آسیب دیده بیاندازید.
• پای آسیب دیده را 6 تا 8 اینچ از زمین بلند کنید.
• 5 ثانیه در این حالت بمانید.
• پا را به آرامی پایین بیاورید و 2 ثانیه استراحت کنید.
• حرکت را تکرار کنید و سپس روی پهلوی دیگر دراز بکشید
وسایل مورد نیاز: در ابتدا با وزنه‌ای شروع کنید که بتوانید با آن 8 بار و به مرور زمان 2 بار حرکت را تکرار کنید. هر گاه حرکت را آسان یافتید، یک پوند وزنه را سنگین‌تر کنید و مجدداً حرکت را با 8 بار تکرار شروع کنید و به تدریج تعداد دفعات را به 12 بار افزایش دهید.
• روی سطح صاف و سفتی به روی شکم دراز بکشید و بالشتی را زیر لگن قرار دهید.
• یک زانو را 90 درجه خم کنید.
• مطابق تصویر پا را در حالت صاف بلند کنید.
• به آهستگی ظرف 5 ثانیه پا را پایین بیاورید.
• حرکت را 8 تا 12 بار تکرار کنید و سپس آن را برای سمت دیگر انجام دهید.
