شکستگی مچ پا زمانی رخ میدهد که استخوان یک طرف یا هر دو طرف مچ پا به صورت کامل و یا به صورت جزئی شکسته شده باشد. پیچ خوردن یا فرود آمدن روی مچ پا و بازی یا ورزش کردن علت اغلب شکستگی‌های مچ پا است. مردان اغلب در سنین قبل از 50 سالگی دچار شکستگی پا می‌شوند ولی زنان اغلب در سنین بالای 50 سالگی دچار آن می‌گردند. شکستگی‌های مچ پا می‌توانند ساده یا پیچیده باشند، یعنی ممکن است یک یا هر سه استخوان تشکیل دهنده‌ی مفصل مچ پا، دچار شکستگی شده باشند.
پس از آسیب‌دیدگی مچ پا، پیگیری برای درمان فوری آن از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا ممکن است آسیب دیدگی مچ پا منجر به شکستگی مچ پا شده باشد. طب فیزیکی و توانبخشی، نقش به‌سزایی در درمان و بهبود شکستگی مچ پا و بازگرداندن شما به فعالیت های روزمره‌تان دارد.
تشریح شکستگی مچ پا
در واقع زمانی شکستگی مچ پا رخ داده است که استخوان مچ پا از یک طرف یا هر دو طرف به صورت کامل یا جزئی شکسته شده باشد. شکستگی مچ پا انواع مختلفی دارد، ممکن است یک یا دو یا هر سه استخوان شکسته شده باشند. طبقه‌بندی شکستگی‌های مچ پا بر اساس تعداد استخوان‌های شکسته شده عبارتند از:
- شکستگی قوزک کناری مچ پا. در این وضعیت فقط استخوان کناری مچ پا یعنی استخوان نازک نی شکسته است.
- شکستگی قوزک میانی مچ پا. در این وضعیت فقط استخوان میانی مچ پا یعنی استخوان درشت نی شکسته است.
- شکستگی دو قوزکی مچ پا. در این وضعیت هر دو استخوان درشت نی و نازک نی شکسته شده‌اند.
- شکستگی سه قوزکی مچ پا. در این وضعیت هر سه استخوان مچ پا، یعنی درشت نی، نازک نی و قوزک پشتی (استخوان درشت نی در ناحیه‌ی پشت پا) شکسته شده‌اند.
طبقه‌بندی شکستگی‌ها براساس شدت شکستگی
شدت شکستگی‌های مچ پا به انواع زیر دسته‌بندی می‌شوند:
- شکستگی‌های جابهجا نشده. شکستگی‌هایی که در آن‌ها تکه‌های شکسته شده‌ی استخوان سرجای خود باقی مانده باشند.
- شکستگی‌های جابهجا شده. شکستگی‌هایی که در آن‌ها تکه‌های استخوان شکسته شده در سرجای خود باقی نمانده باشند.
- شکستگی‌های خرد شده. شکستگی‌هایی که در آن‌ها، استخوان شکسته شده، تکه تکه یا خرد شده است.
- شکستگی‌های پیچیده. شکستگی‌هایی که در آن‌ها بافت‌های نرم پیراموان استخوان ، به شدت آسیب دیده باشند.
- شکستگی‌های باز یا مرکب. شکستگی‌هایی که در آن‌ها تکه‌های استخوان پوست را پاره کرده باشند.
علائم شکستگی مچ پا
پس از شکستگی مچ پا ممکن است بیمار یک یا همه‌ی علائم زیر را داشته باشد:
- درد در محل شکستگی، که ممکن است از کف پا به زانو نیز سرایت کند.
- تورم، ممکن است تمام طول پا متورم شود و یا بیشتر به صورت موضعی در مچ پا تجمع یابد.
- تاول زدن محل شکستگی. جراح ارتوپد مچ پا، باید پیش از هر کاری فوراً این تاول‌ها را درمان کند.
- کبودی
- کاهش توانایی در راه رفتن و قدم زدن. در شکستگی‌هایی با شدت کم ممکن است راه رفتن و تحمل وزن بدن توسط مچ پا امکان پذیر باشد، بنابراین اگر بعد از آسیب‌دیدگی مچ پا توانایی قدم زدن دارید، به هیچ عنوان نباید تصور نکنید که مچ پای شما نشکسته است.
- استخوان‌هایی که پوست را شکافته‌اند و از آن بیرون زده‌اند. به این حالت شکستگی باز مچ پا گفته میشود. این نوع شکستگی‌ها را باید فوراً درمان شکستگی مچ پا کرد تا از مشکلاتی مثل عفونی شدن آن‌ها جلوگیری شود.
تشخیص
بعد از آسیب دیدن مچ پا باید از آن عکس رادیولوژی گرفته شود تا وضعیت شکستگی مشخص گردد و معلوم شود که آیا استخوان‌ها شکسته‌اند یا خیر، به چه شکل از هم جدا شده‌اند و یا چطور جابهجا شده‌اند، این به ما کمک می‌کند تا در همان ابتدای کار وضعیت استخوان برایمان مشخص گردد. در واقع تصویر رادیولوژی به تعیین وضعیت استخوان و روش درمانی صحیح آن کمک شایانی به ما می‌کند.
درمان
بالاگرفتن پا و استفاده از کیسه‌ی یخ
اغلب بعد از شکستگی مچ پا در محل شکستگی تورم به وجود می‌آید. با محدود کردن میزان تورم، درد مچ پا کاهش می‌‌یابد و از آسیب پذیری بیشتر بافت‌های نرم اطراف محل شکستگی نیز جلوگیری به عمل می‌آید. بالاگرفتن پا و مالیدن کیسه‌ی یخ به ناحیه‌ی آسیب‌دیده تورم را محدود می‌سازد.
آتل
ممکن است برای نگه داشتن مچ پا در محل خودش نیاز به آتل‌بندی آن باشد. معمولاً تا چندین روز مچ پا در آتل باقی می‌ماند. آتل فضای کافی را برای ایجاد تورم در اختیار مچ پا قرار میدهد و اجازه نمی‌دهد که مچ پا تحت فشار قرار بگیرد. اگر شکستگی مچ پا از نوع "شکستگی جابهجا نشده" باشد، باید فوراً آن را بدون جابهجا کردن، آتل‌بندی کرد. ولی اگر شکستگی از نوع "شکستگی جابهجا شده" باشد و یا مفصل مچ پا دررفته باشد، هنگام آتل‌بندی، استخوان‌های جابهجا شده یا در رفته، در جای اصلی خود برگردانده می‌شوند. این درمان که شامل تنظیم استخوان ساق پا و احتمالاً استخوان نازک نی و مفصل مچ پا میشود، موقعیت و درد مچ پا را بهبود میدهد و ممکن است برای انجام آن نیاز به بی‌هوش کردن بیمار باشد.
استراحت و نینداختن وزن بدن روی مچ پا
بسیاری از بیماران نیاز به یک دوره‌ی زمانی استراحت دارند و باید همزمان با این استراحت از انداختن وزن‌شان روی مچ آسیب‌دیده پرهیز کنند. عصای زیر بغل، واکر و ویلچر به بیماران اجازه می‌دهند تا وزن‌شان را از روی مچ پایشان هنگام حرکت و راه رفتن بردارند. نوع شکستگی مچ پا، زمان ایستادن و راه رفتن بر روی مچ آسیب‌دیده را مشخص خواهد کرد. در بسیاری از موارد، بیمار تا چندین روز یا چندین هفته و یا حتی چندین ماه قادر نیست حتی کمترین وزنی را روی مچ آسیب‌دیده بیندازد و کمترین فشاری به آن وارد کند. زمان دقیق استفاده‌ی دوباره از مچ پا را متخصص ارتوپدی پا مشخص می‌کند. همچنین در مواقعی ممکن است درد مچ با از علائم دیسک کمر باشد که در صورت بروز چنین اتفاقی باید نزد پزشک مراجعه نمود.
گچ گرفتن/ پوشیدن چکمه‌های آتل‌بند
برخی از شکستگی‌ها را می‌توان بدون جراحی درمان کرد. این شکستگی قوزک مچ پا معمولاً آسیب‌هایی هستند که در آن‌ها یک استخوان به میزان بسیار کمی جابهجا شده است؛ چنین شکستگی‌هایی را می‌توان با بی‌حرکت کردن و تثبیت مچ پا در طول یک دوره‌ی زمانی مشخص به راحتی درمان کرد. به محض اینکه پس از چند روز اوّل، تورم محل شکستگی کاهش یافت، یا مچ پا باید گچ گرفته شود و یا بیمار باید از چکمه‌های آتل‌بند استفاده کند؛ استفاده از هر یک از این دو روش باعث میشود تا از مچ پا به شکل صحیحی محافظت شود و مچ پا سرجای خود ثابت و بی‌حرکت بماند. گچ گرفتن و چکمه‌های آتل‌بند هر دو برای محافظت از مچ پا به اندازه‌ی کافی خوب هستند، تفاوت آن‌ها در این است که گچ نباید خیس شود و برای باز کردن آن ابزارهای خاصی نیاز است ولی چکمه‌های آتل‌بند را می‌توان هنگام استحمام و خواب به راحتی از پا بازکرد. استفاده از چکمه‌های آتل بند یا گچ گرفتن مچ پا با توجه به نوع شکستگی و نظر پزشک مشخص میشود. مچ پا تا زمان بهبود کامل که معمولاً دو تا سه ماه طول می‌کشد، باید در گچ یا چکمه آتل‌بند بماند.
فیزیوتراپی پس از جوش خوردن استخوان مچ پا
متخصص در کلینیک نوبهار میتواند پس از آنکه استخوان مچ پا با گچ گرفتن و آتل‌بندی جوش خورد و بهبود یافت، به بیمار در درمان کامل آن کمک کند و پس از بهبود یافتن شکستگی استخوان مچ پا، ایشان میتواند به بیمار کمک کند تا مجدداً قدرت، حرکت، تعادل و مهارت‌های ورزشی‌اش را به دست آورد.
درمان‌های فیزیوتراپی مچ پا عبارتند از:
- نحوه‌ی راه رفتن. دکتر رئیس‌السادات به شما توصیه می‌کند تا به آرامی وزن‌تان را بر روی مچ پای آسیب‌دیده قرار دهید، در فرایندی تدریجی و با توجه به سفارش‌ها و توصیه‌های ایشان، بتوانید وزن بدن‌تان را کاملاً روی پای آسیب دیده‌تان قرار دهید.
- آموزش راه رفتن. دکتر رئیس‌السادات دستورالعمل‌ها و تمرینات ورزشی خاصی را برای شما طراحی می‌کند تا به الگوی راه رفتن طبیعی خود باز گردید. تمرکز این دستورالعمل‌ها و تمرینات بر نحوه‌ی حرکت کف پا و مچ پا و زمان‌بندی مراحل خواهد بود. ممکن است این تمرینات را بر روی تردمیل با سرعت آهسته، روی سطح زمین و یا پله‌ها تمرین کنید.
- کاهش تورم. ایجاد تورم پس از شکستگی مچ پا امری شایع است و برای کاهش آن می‌توان از ماساژ ملایم، بستن بانداژ به دور مچ پا، مالیدن کیسه‌ی یخ یا گرما کردن مچ پا و بالا تر نگه داشتن مچ آسیب‌دیده از سطح بدن در هنگام استراحت استفاده کرد.
- ورزش. دکتر رئیس‌السادات تمرینات ورزشی خاصی را برای بیمار طراحی می‌کند تا پس از جوش خوردن شکستگی به بیمار در تقویت و بازیابی حرکت مچ پای آسیب‌دیده کمک کند. توانایی مجدد خم کردن مچ پا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا تنها بیمار در این صورت میتواند توانایی کامل راه رفتن را دوباره بازیابد.
- بازگرداندن توانایی حرکت مچ پا. دکتر رئیس‌السادات از درمان دستی (درمان‌هایی که با دست انجام می‌شوند) استفاده می‌کند تا مفاصل کف و مچ پا را به آرامی حرکت دهد تا با این تمرینات، سفتی بافت‌های اطراف آن را کاهش و دامنه‌ی حرکات و خم کردن آن را افزایش دهد.
- بازگشت به سرکار و انجام فعالیت‌ها. دکتر رئیس‌السادات در حین در بازیابی توان و انعطاف‌پذیری مچ پا، تمرینات خاصی را نیز برای انجام ورزش، تفریحات یا شغل به بیمارانش ارائه می‌کند.
- پس از درمان جراحی شکستگی تنه استخوان ران، بیمار باید هرچه زودتر حرکات مفصل زانو را شروع کند و گرنه دچار محدودیت حرکت زانو میشود. حرکات زانو باید تحت نظر پزشک معالج و فیزیوتراپ انجام شود. همچنین بیمار باید نرمش های بخصوصی را برای تقویت عضلات ران انجام دهد.بیماری که به علت شکستگی استخوان ران تحت عمل جراحی قرار گرفته است تا وقتی شکستکی بطور کامل جوش نخورده است نباید با پای طرف شکسته شده راه برود. پس در ماه های اول، بیمار برای راه رفتن حتما باید از دو عصای زیر بغل استفاده کرده و وزن خود را بر روی پای طرف شکسته شده نیندازد. پس از اینکه پزشک معالج با بررسی رادیوگرافی های بعدی تشخیص داد که شکستگی بطور کامل جوش خورده است بیمار میتواند بدون عصا راه برود. البته در بعضی از موارد پزشک معالج به بیمار اجازه میدهد تا قبل از جوش خوردن کامل شکستگی، قسمتی از وزن خود را بر روی پای طرف شکسته شده بیندازد. مقدار وزن گذاشتن روی پا و زمان انجام آن به تشخیص پزشک است.
جراحی
شکستگی‌هایی که در آن‌ها استخوان زیاد جابهجا شده باشد و شکستگی‌هایی که در آن‌ها هر دو استخوان درشت نی و نازک نی شکسته شده باشند، معمولاً به جراحی نیاز پیدا می‌کنند. جا انداختن استخوان شکسته شده و قرار دادن آن در محل اصلی‌اش برای بهبود و جوش خوردن صحیح شکستگی، امری ضروری است زیرا اگر شکستگی به طور صحیح جوش نخورد و بهبود نیابد، خطر آرتروز مچ پای بیمار را تهدید می‌کند. بهترین راه برای به حداقل رساندن خطر ابتلا به آرتروز مچ پا این است که مچ پا را تا جای ممکن به وضعیت طبیعی‌اش بازگردانیم.