خار پاشنه یکی از رایج‌ترین علل درد پاشنه پا است که با درد و التهاب نوار بافتی‌ ضخیمی، موسوم به پلانتار فاسیا یا آرنگ یا رباط کف پا، همراه است که از ابتدا تا انتهای کف پا کشیده شده است و استخوان پاشنه را به پنجه و انگشتان وصل می‌کند. برای بهبود بیماری پاشنه درد باید به پزشک مراجعه کرد .

بیماران دارای خار پاشنه عموماً از دردی خنجری و تیز رنج می‌برند که معمولاً صبح‌ها هنگام برداشتن نخستین گام‌ها و شروع راه رفتن بروز می‌یابد. درد خار پاشنه با گرم شدن پا کاهش می‌یابد، اما پس از ایستادن طولانی مدت یا تغییر حالت از وضعیت نشسته به ایستاده مجدداً عود می‌کند که باید برای درمان خار پاشنه پا اقدام نمود.

خار پاشنه بیشترین میزان شیوع را در میان دوندگان و اشخاص دارای اضافه وزن دارد، همچنین پوشیدن کفش‌هایی که پا را به اندازه کافی حمایت نمی‌کنند نیز خطر ابتلا به خار پاشنه پا را افزایش می‌دهد.

خار پاشنه چیست و چگونه به وجود می آید؟

اصطلاح خار پاشنه این تصور را ایجاد می‌کند که با یک برجستگی استخوانی تیز در پایین پاشنه مواجه هستیم که با فرو رفتن به کف پا موجب بروز درد می‌شود؛ حال آن که خار پاشنه‌ی دردناک در حقیقت پی‌آمد آسیب دیدن بافت نرم کف پا به شمار می‌رود. در ادامه برای رفع این سردرگمی به توضیح بیشتر می‌پردازیم.

خار پاشنه نام متداول‌تر عارضه‌ای است که در علم پزشکی از آن با اصطلاح پلانتار فاسیاتیس یاد می‌کنند. پلانتار فاسیاتیس دانش‌واژه‌ای موقعیت محور است که به کف پا (برای مثال زگیل‌های کف پا) اشاره می‌کند.

بافت فاسیا در سراسر بدن قرار دارد. فاسیا در کنار رباط‌ها (لیگامان‌ها) و تاندون‌ها حرکت دادن بدن را امکان‌پذیر می‌سازد. پلانتار فاسیا (فاسیای کف پا) از پایه پاشنه شروع می‌شود و از قوس کف پا تا پنجه امتداد دارد. عملکرد اصلی پلانتار فاسیا حمایت کردن از قوس کف پا است.

پلانتار فاسیا نوار فیبری ضخیم از بافت اتصال دهنده‌ای است که از سطح انتهایی کالکانئوس (استخوان پاشنه) آغاز می‌شود و در کف پا به سمت پنجه امتداد دارد.

پلانتار فاسیا اجازه نمی‌دهد قوس کف پا از اندازه معینی بیشتر صاف شود. زمانی که در پلانتار فاسیا پارگی‌های بسیار کوچک به وجود بیاید یا ملتهب شود عارضه التهاب پلانتار فاسیا رخ می‌کند.

در صورت به تأخیر افتادن فرایند بهبود التهاب پلانتار فاسیا یا ماندگاری آسیب، بدن بافت صدمه دیده و ضعیف را با استخوان ترمیم می‌کند. فاسیای آسیب دیده معمولاً به واسطه‌ی فعالیت فیبروبلاستیک ظرف دست‌کم شش هفته بهبود می‌یابد اما اگر آسیب وارده طی این مدت برطرف نشد، یاخته‌های استخوان‌ساز به این ناحیه فرستاده می‌شوند. این یاخته‌ها تشکیل استخوان می‌دهند و نتیجه نهایی به وجود آمدن استخوان (کلسی شدن یا انباشت املاح کلسیم) درون پلانتار فاسیا یا چسبیده به استخوان پاشنه است. این شکل‌گیری‌های استخوانی را خار پاشنه می‌گویند.

علائم و نشانه ها

بیماران مبتلا به خار پاشنه اغلب در ناحیه زیر پای خود، مخصوصا در زیر قسمت جلویی پاشنه احساس درد و سوزش کف پا دارند. آنها اغلب درد پاشنه پا دارند. درد خار پاشنه از ناحیه پاشنه پا شروع شده و به سمت ناحیه کمان پا میرود ، علائم خار پاشنه پا از قرار زیر است:

- درد درناحیه زیرپا نزدیک به پاشنه پا

-درد هنگام برخاستن ازخواب و بعد از یک دوره استراحت یا بعد از رانندگی در طولانی مدت که این درد بعد از چند دقیقه پیاده روی کاهش میابد

- دردهای شدید بعد از انجام (نه درحین ) فعالیت و ورزش

-درد خار پاشنه و کف پا از ناحیه پاشنه شروع میشود و به سمت ناحیه کمان پا منتقل می شود اگرچه این درد ممکن است فقط در ناحیه کمانی پا احساس شود. درد کف پا هنگام اولین ایستادن بعد از یک دوره استراحت شدیدتر می شود اکثر افرادی که دچار مشکل خار پاشنه هستند دراول صبح بعد از خواب با اولین قدم روی زمین،درناحیه کف پا احساس درد میکنند بعد از چند دقیقه پیاده روی درد این ناحیه کمتر میشود و به صورت کامل ازبین میرود و امکان بازگشت درد با پیاده روی وایستادن های طولانی مدت وجود دارد.اگرعصب پا دچار آسیب دیدگی شود باعث تورم میشود و می تواند علت درد کف پا باشد و این درد ممکن است به مچ پا منتقل میشود.

- درمراحل اولیه خار پاشنه و کف پا دردمعمولا بوسیله استراحت و بی حرکتی پا به سرعت کاهش میابد اما هنگامی که این عارضه پیشرفت کرد زمان بیشتری نیازاست تا درد کاهش یابد .

علت ها و دلایل

در اصل، خار پاشنه با وارد شدن فشار یا وزن بیش از حد بر تاندون ایجاد می شود و یک نیروی کششی در جایی که تاندول به پاشنه متصل شده ایجاد می شود. تحمیل وزن بر پاشنه در فعالیت هایی مثل دویدن یا پرش باعث این اتفاق می شود. همچنین پوشیدن کفش نامناسب می تواند علت خار پاشنه پا باشد. کف کفش های ارزان قیمت از داخل چندان مناسب نیست و باعث می شود که پا نحوه قرار گیری مناسبی نداشته باشد. از دیگر علت خار پاشنه پا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تحمیل وزن اضافی از طریق ورزش: مخصوصا ورزش هایی که شامل دویدن در مسافت های طولانی است، در آن پرش وجود دارد یا ورزش هایی که حرکات های ناگهانی در آنها بوجود می آید از علت خار پاشنه می باشد.

•نرم و راحت نبودن کف کفش: مخصوصا اگر پاشنه پا لاغر باشد،( اغلب در بین افراد مسن)، کفش های شما نقش بالشتک نرم و محافظت کننده از پاها را بازی می کنند. کفی مناسب و نرم برای دونده ها نیز حائز اهمیت است.

• تخت کفش های سفت، مانع از شکل طبیعی راه رفتن و از علل خار پاشنه پا هستند.

• اضافه وزن باعث وارد شدن فشار بسیار زیاد بر پاشنه می شود.

• کوچک بودن عضلات ساق پا: در صورتی که عضلات ساق پا کوچک باشند، فرد دچار عوارض خار پاشنه می گردد ، کوچک بودن عضلات ساق پا  اغلب بر رباط پلانتار فاشیا نیز فشار وارد می کنند، زیرا این عضلات و تاندون ها به هم مرتبط هستند.

• بی حرکت ایستادن مکرر

• صافی کف پا یا کم عمق بودن پا یا ناهنجاری های دیگر در پا

• نرم نبودن بافت زیر پاشنه به اندازه کافی، مخصوصا در بین افراد پیر

• ایستادن های طولانی مدت

• فشارهای مکرر

• از بین رفتن چربی پا با افزایش سن

• آسیب دیدگی

تشخیص

پزشک نقطه‌های حساس و دردناک کف پا را هنگام معاینه بررسی می‌کند تا با تعیین محل درد به علت بروز آن پی ببرد.

معمولاً انجام هیچ آزمایشی ضرورت ندارد و عارضه بر مبنای سابقه پزشکی بیمار و معاینه صورت گرفته تشخیص داده می‌شود. هر چند پزشک گاهی دستور انجام پرتونگاری (اشعه ایکس) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام.آر.آی.) را می‌دهد تا مطمئن شود که علت بروز درد وجود مشکل دیگری مانند شکستگی فشاری یا تحت فشار قرار گرفتن عصب نیست.

گاهی اوقات در تصاویر پرتونگاری خاری استخوانی دیده می‌شود که از استخوان پاشنه بیرون زده است. این خارهای استخوانی را در گذشته علت درد پاشنه پا می‌دانستند و آنها را طی عمل جراحی خارج می‌کردند. اما واقعیت این است که بسیاری از افراد دارای خار استخوانی پاشنه هیچ دردی را در پاشنه حس نمی‌کنند.

راه ها و روش های درمان

کاهش و توقف فعالیت هایی که باعث ایجادفشار و شدید ترشدن درد می شود اولین مرحله ای است که باعث کاهش درد میشود.شما ممکن است نیاز داشته باشیدکه ازانجام فعالیت های که باعث قرارگرفتن پاها درسطوح سخت می شود مانند دویدن جلوگیری کنید. در ادامه روش گوناگون درمان خار پاشنه پا و همچنین درمان پاشنه درد ناشی از آن ، اعم از روش های جراحی و غیر جراحی بررسی شده اند :

 یخ

بیمار می‌تواند با چند بار قرار دادن کمپرس یخ در روز، هر بار به مدت 20 دقیقه، التهاب پاشنه را کاهش دهد. البته به هیچ وجه نباید یخ را مستقیم روی پوست گذاشت و حتماً باید حوله نازکی را بین یخ و پاشنه قرار داد.

حرکت‌های کششی. انجام حرکت‌هایی که موجب کشش عضله‌های ساق پا می‌شود، درد را تسکین می‌دهد و به بهبودی بیمار کمک می‌کند.

در ادامه دو نمونه از ورزش های مفید برای درمان خارپاشنه و درمان درد کف پا آورده شده است :

روبه‌روی دیوار بایستید. یک زانو را صاف نگهدارید و پاشنه‌ی آن پا را روی زمین بگذارید. زانوی دیگر را خم کنید. تاندون آشیل و قوس کف پا هنگام خم شدن کشیده می‌شوند. این حالت را 10 ثانیه حفظ کنید، سپس استراحت کرده و زانو را صاف کنید. این حرکت را 20 بار بر روی پاشنه پای دردناک انجام دهید. کشیده شدن کامل زانو هنگام انجام این حرکت کششی جهت درمان پاشنه درد بسیار مهم است.

پای آسیب دیده را روی پای دیگر بگذارید.

کف پا را با دست سمت پای آسیب دیده بگیرید و انگشتان پا را رو به عقب و سمت ساق پا بکشید. به این ترتیب فشار/ کشش مناسبی به قوس کف پا/ آرنگ کف پا وارد می‌شود.

شست دست آزاد را با ملایمت از چپ به راست روی قوس کف پای آسیب دیده بکشید تا وضعیت کششی مناسب را بیابید، در چنین حالتی باید آرنگ کف پا را به محکمی سیم گیتار حس کنید.

حالت کشش را برای 10 ثانیه حفظ کنید. این حرکت را 10 بار انجام دهید.
 
این حرکت‌های کششی را دست کم سه نوبت در روز انجام دهید، توجه داشته باشید که تکرار بیش از اندازه این حرکات مفید نیست. مهم‌ترین زمان‌هایی که بیمار باید حرکت کششی را انجام دهد، صبح‌ها پیش از برداشتن نخستین گام و شروع راه رفتن و همچنین پیش از ایستادن پس از نشستن برای مدتی طولانی است.

دارو

داروهایی مانند ایبوپروفن وناپروکسین باعث کاهش درد والتهاب میشود استفاده این داروها برای مدت بیشتر از 1 ماه باید حتما زیر نظر پزشک باشد.

تزریق

در برخی موارد برای کاهش التهاب و آرام کردن درد بیمار کورتیکواستروئید تزریق می‌شود.

مایع شامل استروئید، داروی بی‌حسی یا ترکیبی از این دو در دردناک‌ترین قسمت آرنگ کف پا تزریق می‌شود و بلافصله پس از انجام تزریق، محل تزریق پانسمان می‌شود. از بیمار خواسته می‌شود تا هر زمان که راحت بود، فعالیت‌های معمول خود را از سر بگیرد.

کفش و کفی طبی

کفش هایی که دارای پاشنه های پهن،نرم هستند میتوانند باعث کاهش درد هنگام پیاده روی و ایستادن شوند. زمانیکه پای خود را روی زمین قرار میدهید و قدم برمیدارید فشاری بر روی کف پا ایجاد می شود که باعث ایجاد پارگی کوچک در بافت هامی شود.استفاده از کفش هایی با پاشنه های نرم و یا کفی های طبی میتواند باعث کاهش این فشارها شود و از پارگی بیشتر بافت جلوگیری میکند

فیزیوتراپی

پزشک تمرینات فیزیوتراپی را برای کشش ماهیچه های پشت ساق پا وکف پا به بیماران توصیه میکند تمرینات فیزیوتراپی علاوه برتمرینات کششی واستقامتی شامل درمان هایی مانند استفاده ازیخ،ماساژویامصرف داروهایی برای کاهش التهابات اطراف کف پا، لیزر درمانی ، الکترو تراپی و شاک ویو تراپی است است.

شوک ویو تراپی 

در شاک ویو درمانی امواج سونار با فرکانس بالا به طور مستقیم روی خار پاشنه یا ناحیه اطراف آن فرستاده می‌شود. این امواج صوتی از انرژی بسیار زیادی برخوردار هستند و بافت تاندون آسیب دیده را تحریک می‌کنند. تصور بر این است که چنین تحریکی فرایند التیام را شتاب می‌بخشد و مانع التهاب مزمن می‌شود. معمولاً دست‌کم 4 تا 8 جلسه درمانی باید طی شود تا علائم بهبود آشکار شود.