پس از سکته مغزی چه کارهایی باید انجام دهیم و چگونه روال عادی زندگی را در پیش بگیریم.
بر اساس بررسی های انجام شده روزانه 250 تا 300 نفر در کشورمان دچار سکته مغزی می شوند و این درحالی است کــه اگر درمان سکته حاد مغزی در 4 ساعت اولیه صورت گیرد، 30 درصد بیماران بدون ایجاد عوارض و ناتوانی، بهبودی کامل خواهند یافت و از این رو راه اندازی مراکز جامع ویژه درمان سکته های مغزی، اهمیت زیادی دارد.
سکته مغزی گذرا و علایم آن
دکتر محمد رضا عزیزی ـ متخصص بیماری های مغز و اعصاب در این رابطه می گوید: در سکته مغزی گذرا، توقف خون رسانی به مغز به صورت گذرا ایجاد می شود و فرد علایم سکته مغزی را در کمتر از 24 ساعت تجربه می کند و به عنوان مثال علایمی مانند گزگز، مور مورشدن و یا کرختی در صورت و دست و پا وحالت ضعف و فلجی را در دست و پا احساس می کند. معمولاً بیمار دچار اختلال های گفتاری و بینایی مانند تاری دید می شود که این علایم معمولا برای چند ساعت ادامه دارد و خود به خود هم خوب می شود.
بسیاری از افراد مسن احساس می کنند که دچار کاهش دید شده اند و معمولا آن را به حساب ضعف جسمی می گذارند، در حالی که این علایم سکته های مغزی گذرا است و افرادی که این علایم را داشته باشند، بیشتراز دیگران در معرض سکته مغزی قرار دارند. از این رو افراد مسن بهتر است با دیدن این علایم به پزشک مراجعه کنند که اگر مشخص شد شخص سکته مغزی گذرا داشته است، بررسی های لازم بر روی او انجام شود.
وی با اشاره به این مطلب که در خیلی از موارد بیماری های قلبی و عروقی هم عامل سکته های مغزی است، می افزاید: بیماران قلبی، عروقی باید تحت درمان قرار بگیرند و در صورتی که مشکل لخته خون را دارند، حتما از داروهای تجویز شده استفاده کنند، زیرا احتمال سکته مغزی را کاهش می دهد.
مشاور رئیس سازمان نظام پزشکی در پاسخ به این پرسش که آیا نوار مغزی نشان می دهد که فرد دچار سکته مغزی گذرا شده است یا نه، متذکر می شود: معمولاً علایم نشان دهنده سکته مغزی در نوار مغزی دیده نمی شود، اما در «ام.آر.آی» قابل تشخیص است و اگر مشخص شود که بخشی از مغز دچار آسیب شده است، دیگر به آن سکته مغزی گذرا نمی گویند، بلکه سکته کامل محسوب می شود.
وی با بیان این مطلب که آزمایش ها و اکوی قلب به تشخیص سکته مغزی کمک می کند، می گوید: در 80 درصد موارد علت سکته مغزی نرسیدن خون به مغز است و یکی از دلایل شایع نرسیدن خون به مغز نیز بیماری های قلبی عروقی است. به همین دلیل بررسی های قلبی و عروقی بر روی بیمارانی که دچار سکته مغزی می شوند، انجام می شود. شایع ترین نوع بیماری های قلبی ـ عروقی ـ آریتمی قلبی (نامنظم بودن ضربان قلب، است) که باعث ایجاد لخته خون در قلب می شود و لخته هم ممکن است از طریق عروق گردن به مغز برسد و باعث آمبولی و در نهایت سکته مغزی شود.
زمان طلایی برای بیماران
دکتر عزیزی در مورد زمان طلایی رساندن بیمار به بیمارستان می افزاید: برای مداوای افرادی که دچار سکته مغزی می شوند، زمان طلایی وجود دارد که متاسفانه در سیستم بهداشتی کشور ما عدم هماهنگی سیستم درمان و اورژانس و ناآگاهی مردم باعث می شود که این بیماران دیرهنگام به بیمارستان برسند و از این رو زمان طلایی را از دست می دهند. معمولاً زمان طلایی رساندن بیماری که دچار سکته مغزی شده به بیمارستان، بین 3 تا 4.5 ساعت اولیه است که پزشک می تواند بیمارانی را که دچار سکته ایسکمیک هستند، با داروی TPA درمان کند. این دارو می تواند لخته را از میان ببرد. امکان استفاده ازاین دارو فقط بین 3 تا 4.5 ساعت اولیه است، بنابراین خیلی مهم است که بیمارسکته مغزی بلافاصله به مرکز درمانی انتقال یابد.
پیشگیری از سکته مغزی
دکتر عزیزی در پاسخ به این پرسش که چگونه می توان ازبروزسکته های مغزی پیشگیری کرد، یادآوری می کند: عوامل گوناگونی احتمال سکته مغزی را افزایش می دهند که برخی از آن ها قابل تغییر و برخی دیگر غیر قابل تغییر است. عوامل غیر قابل تغییر که تحت کنترل ما نیست، عبارتند از
سن؛ معمولا در بالای 55 سال سکته های مغزی چند برابر می شود.
جنسیت؛ بررسی ها نشان داده است که این عارضه در مردان بیشتر دیده می شود.
ن‍ژاد؛ در بعضی از نژادها مانند آفریقایی های آمریکایی تبار عارضه سکته مغزی بیشتر دیده می شود.
یکسری از عوامل هم قابل تغییر است و ما می توانیم با کنترل آنها از سکته های مغزی پیشگیری کنیم که یکی از مهم ترین آنها فشار خون بالا است. بیش از 60 درصد از مردم ایران از بیماری خود بی اطلاع هستند و ممکن است فرد بعد از سکته مغزی متوجه فشار خون شود، در صورتی که اگر مردم به طور سالانه وضعیت سلامت خود را کنترل کنند، به موقع متوجه این بیماری می شوند و تحت درمان قرار می گیرند و جلوی عوارض آن نیز گرفته می شود.
خواندن این مطلب را توصیه میکنیم : احتمال سکته مغزی با مصرف خودسرانه داروها
خطر مصرف بیش از حد نمک
این متخصص بیماری های مغز و اعصاب یکی از عواملی را که باعث افزایش فشار خون می شود، مصرف زیاد نمک می داند و می گوید: بررسی های انجام شده نشان داده است مردم ما 3 برابر بیشتر از میزان استاندارد جهانی نمک مصرف می کنند. نمک زیاد مساوی است با فشار خون بالا. بالارفتن فشار خون در ایجاد بیماری ها بسیار مؤثر است و در نهایت با سکته مغزی ارتباط مستقیمی دارد. میزان مورد نیاز بدن انسان به نمک حدود 5 گرم در روز است، که در رژیم غذایی سنتی هموطنان مان وجود دارد و از اینرو لازم نیست که سر هر سفره ای نمکدان بگذاریم.
دکتر عزیزی در مورد راه های پیشگیری از سکــته مغزی می افزاید: پیــشگیری از ســکته مغـــزی به 2 صورت انجام می شود.پیشگیری های اولیه و ثانویه. پیشگیری های اولیه شامل عوامل خطر سازی است که باید سعی کنیم آن ها را کاهش دهیم. در کشورهای پیشرفته بخش مراقبت های ویژه سکته مغزی «استروک یونیت» وجود دارد که متاسفانه این مراکز هنوز در کشور ما خیلی جا نیفتاده است. ( علایم سکته مغزی را جدی بگیرید )
مشاور رئیس سازمان نظام پزشکی با بیان این مطلب که بیماران سکته مغزی اگر در 3 ساعت اول در مراکز (استروک یونیت) بستری شوند، از بسیاری از عوارض سکته های مغزی در امان می مانند، یاد آوری می کند: 80 درصد سکته های مغزی بر اثر لخته خون و 20 درصد بقیه بر اثر خونریزی به وجود می آیند که مرکز مزبور می توانند تا 80 درصد بیماران را درمان کنند. و البته تکنیک های متفاوتی برای درمان وجود دارد و داروهایی است که لخته های خون را از بین می برد حداکثر مهلت مصرف دارو TPA ، 3 ساعت است که بعد از این زمان، دارو مثمرثمر نخواهد بود.
البته اقدامات مکانیکی داخل عـروقی با اســتفاده از وســایل آنژیو گرافی لخته خون را خارج می کند، ولی همه این روش ها درشروع سکته خیلی مفید است و از این رو همراهان بیمار باید بیمار را هر چه سریع تر به مرکز درمانی برسانند.
وی با اشاره به این مطلب که رسیدگی به بیمارانی که دچار سکته مغزی شده اند، نیازمند کارهای گروهی و هماهنگ پزشکی است، می گوید: باید همه امکانات برای تشخیص و مداوی بیماران مانند رادیولوژی ،ام آر ای و مراقبت های ویژه سکته مغزی وجود داشته باشد، ضمن آن که دارو گران است و بیماران برای تهیه آن، با محدودیت های زیادی روبرو هستند.
دکتر عزیزی می افزاید: همان طور که در حال حاضر برای بیماران قلبی بخشی به نام «سی سی یو» وجود دارد، بیماران سکته مغزی هم نیازبه یک مرکز مراقبت های ویژه دارند که ضرورت آن هنوز در کشور ما جا نیفتاده است. البته خوشبختانه در چند سال اخیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تمایلی برای احداث این مراکز نشان داده و قرار است یک مرکز به صورت پایلوت در چند بیمارستان احداث شود، ولی با توجه به آمار بالای سکته های مغزی در کشور، احداث این مرکز باید با قدرت و شتاب بیشتری انجام شود. زیرا هزینه کردن در بخش استروک یونیت یک نوع پیشگیری است و شاید در سال های اول دولت در این رابطه متحمل هزینه های زیادی شود، اما جلوی هزینه های زیاد ناشی از عوارض سکته های مغزی را می گیرد و به طور کلی پیشگیری از سکته های مغزی از نظر اقتصادی هم با صرفه تر از درمان است.
مراقبت از بیماران
دکتر محمد مقدم ـ متخصص بیماری های مغز و اعصاب هم در مورد مراقبت از بیمارانی که دچار سکته مغزی می شوند، می گوید: بیماران سکته مغزی از زمان شروع علایم تا شروع درمان نباید بیش از 3 تا 4 ساعت را در درمان دارویی و حداکثر 6 ساعت را در موارد درمان آنژیوگرافی از دست بدهند. از این رو برای رسیدن به این هدف، از یک طرف بیماران باید هرچه سریع تربه مراکز مجهز درمانی اعزام شوند و از طرفی این مراکز در کمتراز یک ساعت باید به نتیجه گیری برای شروع درمان برسند.
وی با بیان این مطلب که مراقبت از بیماران سکته مغزی نیاز به واحد مراقبت های ویژه (استروک یونیت ) دارد، می افزاید: عدم آگاهی جامعه از اهمیت بیماری و امکان درمان و ارجاع سریع بیماران، نبود هماهنگی سیستم اورژانس و مراکز مجهز برای ارجاع سریع بیماران ،نبود هماهنگی درون بیمارستانی و فقدان تیم «استروک» در مراکز برای تصمیم گیری و انتخاب درمان مناسب، نگرانی از وقوع عوارض پس از درمان بیماران، عدم پوشش بیمه ای داروهای مورد استفاده در درمان سکته حاد مغزی و هزینه بالای آن، از جمله مشکلات بیماران سکته مغزی است و راه اندازی واحد های استروک در بیمارستان های تخصصی از سوی بیمارستان های آموزشی چندان مورد استقبال قرارنگرفته است.
مداوای سکته های مغزی
این متخصص مغز و اعصاب در مورد دارو و درمان های جدیدی که برای مداوای سکته های مغزی وجود دارد، یاد آوری می کند: مهم ترین داروها ضد لخته ها است که به صورت شریانی و وریدی تزریق می شود، دستگاه هایی نیز وجود دارد که به صورت مستقیم وارد شریان یا ورید می شود و دارو را روی لخته خون می ریزد، و در نتیجه لخته رقیق شده و از بین می رود. داروی ضد لخته «هپارین» ازجمله داروهای قدیمی درمان سکته مغزی است که در مواقع خاص به صورت داخل وریدی و زیرجلدی تزریق می شود. داروی خوراکی ضدلخته «وارفارین» هم دارویی است که از چند سال قبل در شرایط ویژه مورد استفاده بوده است.
داروهای ضد پلاکت نیز دردرمان سکته مغزی موثر است و آسپرین از قدیمی تر ها و «دی پیریدامول» و «پلاویکس» از جمله دستاوردهای جدید این ضد پلاکت هاست.
دکتر مقدم در مورد صدمات بلند مدت سکته های مغزی می گوید: میزان صدمات وارده به افراد و از دست رفتن توانایی آنان، به شدت سکته مغزی و سرعت عمل در درمان بستگی دارد و نوع صدمه و آسیب دیدن هم باتوجه به مکان آسیب دیده مغز متغیر است و عوارض عبارتند از بی حس شدن، از کار افتادن دست ها و پاها، از میان رفتن توانایی راه رفتن، از میان رفتن دید چشم ها، ناتوانی در بلع غذا، ناتوانی در سخن گفتن و برقراری ارتباط با دیگران که این مشکلات اگر چه می توانند دائمی و ماندگار باشند، اما تعدادی از افراد می توانند بسیاری از توانایی های شان را بازیابند.
توان بخشی بیماران سکته مغزی
دکتر مقدم در مورد روش های توان بخشی بیماران سکته مغزی می افزاید: توان بخشی مهم ترین درمان عوارض سکته مغزی است. گفتار درمانگران می توانند به افراد برای به دست آوردن مهارت هایشان و مواجه شدن با ناتوانی ها کمک کنند.
نتیجه گفتار درمانی در هر بیمار متفاوت است و برای افرادی که توانایی سخن گفتن را از دست داده اند گفتاردرمانی ضروری است. گفتار درمان گر نیز می تواند به افرادی که در بلع غذا مشکل دارند، کمک کند. ناتوان شدن عضلات و از میان رفتن تعادل بدن از جمله متداول ترین عوارض سکته مغزی است. چنین عوارضی می تواند توانایی راه رفتن را از بیماران بگیرد و در فعالیت های روزانه شان خلل ایجاد کند. توان بخشی فیزیکی روش موثری برای به دست آوردن تعادل و هماهنگی عضلات بدن است و می تواند علایم و نشانه های افسردگی را در بیماران سکته مغزی شناسایی و درمان و توانایی نوشتن و استفاده از قاشق و چنگال و نظائر آن ها را در بیماران تقویت کند.
آثار روانی بیماری
این متخصص مغز و اعصاب در مورد آثار روانی سکته های مغزی یاد آوری می کند: بیماران سکته مغزی از احساساتی مانند ترس، خشم، اضطراب و اندوه رنج می برند روان شناس یا متخصص مشاوره می تواند از راههای مختلف برای مقابله با این احساسات استفاده کند. متخصص مشاوره همچنین می تواند علایم و نشانه های افسردگی را در بیماران سکته مغزی شناسایی و درمان کند.
وی در مورد پیشگیری از تکرار سکته های مغزی می گوید: بیماران برای پیشگیری از بروز دوباره سکته مغزی باید مواردی را رعایت کنند و از جمله توجه داشته باشند که استعمال دخانیات به تشدید بیماری های قلبی، عروق مغزی و فشار خون بالا کمک می کند. تحقیقات نشان می دهد که بسیاری از اثرات مضر سیگار کشیدن پس از قطع آن در طول زمان می تواند معکوس شود. در اغلب موارد، ترک سیگار هنگامی که توسط یک متخصص مراقبت های بهداشتی آموزش دیده هدایت شود، موفق تر است. عامل دیگر، کنترل استرس است که می تواند به عوامل خطر سکته مغزی ( فشار خون بالا، بیماری های قلبی، دیابت و بیماری عروق مغزی ) کمک کند. مدیریت استرس و اضطراب اغلب شامل یک رویکرد جامع به رفتار و واکنش های احساسی است، زیرا استرس قابل اندازه گیری نیست و نیاز به رویکرد بلند مدت برای کنترل بهینه دارد.
عامل بعدی پیشگیری از سکته مغزی، ورزش و فعالیت های بدنی است. این فعالیت ها به کمک فرد می شتابد تا وزن متناسب خود را حفظ کند و سطح کلسترول و فشار خون خود را پایین بیاورد. برای بزرگسالان، توصیه عمومی 2 ساعت و 30 دقیقه ورزش با شدت متوسط مثل پیاده روی های سریع یا دوچرخه سواری در هر هفته و برای کودکان و نوجوانان 1 ساعت فعالیت های بدنی در هر روز است.
پرهیز از مصرف الکل و نمک و همچنین گرایش به خوردن مواد غذایی سالم مانند ماهی، سبزیجات و غلات هم از بروز سکته های مغزی پیشگیری می کند.
