آیا شما در هنگام سرفه کردن، عطسه کردن، یا خندیدن دچار ریزش ادرار به صورت بی اختیار می شوید؟ آیِا شما زمان خارج ماندن از خانه را محدود می کنید؟ آیا همواره به دنبال محل دستشویی در مراکز خرید هستید، و فقط به صورتی موردی از خانه خارج می شوید؟ ... باید بدانید که در این رابطه تنها نیستید. در حقیقت یک زن از هر چهار زن و یک مرد از هر نه مرد با تجربه بی اختیاری ادرار و یا تکرر ادرار مواجه می شود.
بر خلاف تصور عمومی، روش های متعدد برای کنترل، بهبود، و در بسیاری از موارد درمان بی اختیاری ادراری وجود دارد. هفتاد و چهار درصد از افرادی که دچار بی اختیاری ادرار می شوند، به دنبال رفع مشکل خود نمی روند و از روش های درمانی متعدد موجود برای حل این مشکل آگاه نیستند. لازم است بدانید تا دو سوم افرادی که دچار مشکلات دستگاه ادراری و بی اختیاری ادرار تحت فشار می شوند را می توان با فیزیوتراپی عضلات کف لگن درمان کرد.
بی اختیاری ادرار چیست؟
بی اختیاری ادرار در حقیقت ریزش غیر ارادی ادرار است که می تواند در هنگام ورزش کردن، سرفه کردن، عطسه کردن، یا حتی خندیدن ایجاد شود. افراد به این دلیل در این شرایط دچار ریزش و سوزش ادرار می شوند که وضعیت سفتی عضلات در ناحیه شکم بیشتر از سفتی عضلات کنترل کننده ادرار است. در این حالت ادرار معمولاً با مقادیر ناچیز خارج می شود، اما این شرایط می تواند به صورت یک جریان مداوم یا یک ریزش کامل نیز در افراد مختلف مشاهده گردد.
انواع مشکلات بی اختیاری ادرار
چهار نوع اصلی از بی اختیاری ادرار را در افراد مختلف می توان به شرح زیر مشاهده کرد:
- بی اختیاری ادرار تحت فشار: این مشکل رایج ترین نوع بی اختیاری ادرار است. به این ترتیب یک مقدار کم تا متوسط از ادرار با اعمال فشار در نتیجه فعالیت هایی مثل خندیدن، عطسه کردن، پریدن، دویدن، سرفه کردن، تغییر در وضعیت بدن و موارد مانند آن از بدن خارج می شود. علت تکرر ادرار به خاطر ضعف عضلات کف لگن ایجاد می شود و بیشتر در بین زنان پس از به دنیا آوردن کودک یا پس از یائسگی و در مردان بطور معمول پس از عمل جراحی پروستات مشاهده می شود.
- بی اختیاری فوریتی: این مشکل به ریزش ادرار (گاهی اوقات به مقدار زیاد) به دنبال نیاز فوری به ادرار کردن ایجاد می شود. این حالت می تواند بسیار قوی باشد و به همین خاطر نادیده گرفتن آن غیر ممکن است. افرادی که از این مشکل رنج می برند، به تعداد زیاد مجبور می شوند در طول روز و گاهی اوقات در طول شب دستشویی بروند. این افراد همچنین زمان زیادی را در هنگام خروج از خانه به دنبال یافتن دستشویی صرف می کنند.
- بی اختیاری سر ریزی ادرار: ریزش ادرار به دلیل پر شدن بیش از حد مثانه و خالی نشدن مناسب آن می تواند باعث ایجاد این مشکل شود. در این حالت مثانه ممکن است به خاطر گرفتگی و انسداد (برای مثال بزرگ شدن پرستات، زخم شدن بافت، و خشکی)، یا به خاطر عملکرد غیر موثر عضله مثانه به مقدار کافی برای تخلیه ادرار جمع نشود. در این رابطه ممکن است فرد با ایجاد مشکل در زمان شروع ادرار، جریان ضعیف ادرار، مشکل در خالی شدن ادرار، یا پا به پا شدن مداوم در هنگام ادرار مواجه شود.
- بی اختیاری عملکردی: بی اختیار ادرار به خاطر مشکلات فیزیکی باعث می شود فرد نتواند خود را تا رسیدن به دستشویی کنترل نماید و این شرایط باعث ریزش ادرار می شود
- بی اختیاری ترکیبی: این حالت ترکیبی از بی اختیار ناشی از فشار و بی اختیاری فوریتی است.
علائم و نشانه ها
هنگام ایجاد بی اختیاری ادرار فرد با یک یا چند مورد از علائم زیر مواجه می شود:
- گاهی اوقات فرد احساس می کند مثانه وی بطور کامل تخلیه نشده است.
- فرد برای رسیدن به دستشویی عجله دارد.
- فرد به صورت مکرر به خاطر تصور این موضوع که ممکن است کنترل ادرار خود را از دست بدهد، عصبی می شود.
- فرد دو بار یا بیشتر در طول شب برای رفتن به دستشویی از خواب بیدار می شود.
- فرد کنترل ادرار خود را قبل از رسیدن به دستشویی از دست می دهد.
- فرد کنترل ادرار خود را در هنگام بلند کردن اجسام سنگین از دست می دهد.
- گاهی اوقات در هنگام سرفه کردن، عطسه کردن، انجام فعالیت های ورزشی یا بازی های حرکتی فرد دچار ریزش ادرار می شود.
علت ها و دلایل
چرا افراد به مشکل بی اختیاری ادرار مواجه می شوند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که فاکتورهای مختلف می توانند بر این موضوع تاثیر داشته باشند و این فاکتورها می تواند بین زنان و مردان متفاوت باشد، اما رایج ترین دلیل ایجاد این مشکل مربوط به ضعیف شدن عضلات کف لگن است. سایر فاکتورهایی که می تواند با بی اختیاری ادرار ارتباط داشته باشد، به شرح زیر هستند:
- آسیب یا بیماری عصبی
- افزایش سن
- یائسگی می تواند باعث بی اختیاری ادرار در زنان یا تشدید آن شود. به این ترتیب کاهش سطح استروژن می تواند عضلات و بافت های ناحیه کف لگن که وظیفه کنترل مثانه و نگه داشتن ادرار را بر عهده دارند، ضعیف نماید و نیاز به درمان بی اختیاری ادرار در زنان میباشد.
- عمل جراحی پروستات
- مصرف داروهای خاص (مثل دیورتیک ها)
- جمع شدن مدفوع در روده ها
- عفونت مجاری ادراری (مثانه)
- سیگار کشیدن
- شرایط فیزیکی تاثیرگذار بر وضعیت حرکتی فرد (برای مثال ابتلا به بیمار ام اس و آرتروز)
- چاقی
- مصرف کافئین و مایعات
- انجام فعالیت های ورزشی شدید
- انجام فعالیت هایی که نیازمند بلند کردن اجسام سنگین و زور زدن است
درمان و کنترل بی اختیاری با فیزیوتراپی
درمان تکرر ادرار با فیزیوتراپی می تواند به رفع مشکلات زیر کمک کند:
- بی اختیاری ادرار تحت فشار
- بی اختیاری فوریتی
- بی اختیاری مدفوع
- درد مربوط به عضلات کف لگن
- علائم پرولاپس
روش های درمان بی اختیاری ادرار با فیزیوتراپی به شرح زیر هستند:
- تمرین های مربوط به عضلات کف لگن برای تقویت این عضلات به بیمار تجویز می شود و می تواند شامل استفاده از مخروط واژینال و بایو فیدبک باشد.
- در روش درمانی تحریک الکتریکی از الکتریسیته جاری برای تقویت عضلات کف لگن استفاده می شود. این روش ممکن است در صورتی برای بیمار استفاده شود که تمرین های حرکتی عضلات کف لگن تاثیرگذاری خود را از دست بدهند.
- آموزش حرکت های مناسب روده برای عبور مدفوع بدون نیاز به وارد کردن فشار به عضلات کف لگن.
- بایوفیدبک.
فیزیوتراپی برای بی اختیاری ادار همیشه در یک اطاق درمانی خصوصی انجام می شود تا بیماران احساس امنیت و ارامش داشته باشند. در این حالت درمان ابتدا با ارزیابی کامل وضعیت بیمار شروع می شود. به این منظور از بیمار سوالات دقیقی درباره نحوه کنترل مثانه، سوابق درمانی و جراحی، بارداری و زایمان، رژیم غذایی و سبک زندگی پرسیده می شود. در ادامه احتمالاً از معاینه فیزیکی برای بیمار استفاده می شود که می تواند شامل بررسی وضعیت قرار گرفتن نقاط مختلف بدن همچون کمر و عضلات شکم و نیز معاینه داخلی باشد.
هنگامی که معاینات کامل شد، به بیمار توضیحات لازم درباره یافته های حاصل از معاینه و روش های درمانی قابل استفاده برای بر طرف کردن مشکل ارائه خواهد شد. هدف فیزیوتراپی، آموزش بازیابی کنترل ادرار به بیمار است. درمان بی اختیاری ادرار در این حالت همواره شامل آموزش های وسیع و ساده ای است که می تواند تاثیر زیاد بر کنترل عملکرد مثانه داشته باشد.
در طول درمان از بیوفیدبک نیز استفاده می شود. بیوفیدبک کامپیوتری یک ابزار بسیار سودمند به منظور آموزش آگاهی های لازم درباره عضلات کف لگن است. در این حالت با استفاده از الکترودهایی که بطور دقیق بر روی بدن قرار می گیرد، بیمار می تواند وضعیت این عضلات را بر روی صفحه نمایش مشاهده نماید و تاثیر ناشی از سفت شدن عضلات کف لگن را درک کند. در واقع امکان مشاهده و آشنایی با نحوه عملکرد موثر عضلات، می تواند به بیمار روش کنترل عضلات را آموزش دهد.
روش های درمانی اغلب بر عضلات ناحیه کف لگن تمرکز دارند. این عضلات نقش تعیین کننده در حمایت از عملکرد مثانه و کنترل ادرار دارند. به این ترتیب لازم است بیمار با نحوه عملکرد این عضلات ، سفت کردن آنها ( ورزش کگل) و روش استفاده از آنها برای کنترل ادرار آشنا شود.
معاینه اولیه و ملاقات های بعدی با پزشک هر یک به حدود 40 دقیقه زمان نیاز دارد و معمولاً این هزینه تحت پوشش موسسات ارائه دهنده خدمات بیمه است. به منظور دستیابی به بهترین نتایج ممکن به حدود 6 تا 8 جلسه درمان در طول یک دوره زمانی 2 تا 3 ماهه نیاز است. توجه داشته باشید که بی اختیاری ادرار به خودی خود بر طرف نمی شود. بنابراین لازم است در این رابطه با پزشک صحبت کرده و از خدمات یک مرکز فیزیوتراپی برای توان بخشی عضلات کف لگن و افزایش سطح کنترل آنها استفاده نمایید.
نکاتی برای بهبود بی اختیاری ادرار
افراد مبتلا به بی اختیاری ادرار می توانند با انجام فعالیت های خاص روزانه کنترل مناسب بر مثانه خود پیدا کرده و عضلات کف لگن خود را تقویت نمایند. به این منظور لازم است روزانه مقدار زیادی مایعات همچون آب و آب سیب، آب انگور یا آب کرنبری مصرف شود. همچنین لازم است مصرف نوشیدنی های حاوی کافئین مثل قهوه، چای، و نوشابه متوقف شود، زیرا مصرف این نوشیدنی ها می تواند مقدار تولید ادرار را افزایش دهد. سعی کنید تعداد دفعات رفتن خود به دستشویی را کاهش داده و مدت زمان بین دفعات رفتن به دستشویی را افزایش دهید. در صورتی که مثانه فرد بطور عادی فعالیت کند، فقط به 5 تا 7 بار در هر روز مراجعه به دستشویی لازم است. همچنین سعی کنید از ابتلا به یبوست پیشگیری کنید، زیرا این شرایط می تواند باعث وارد شدن فشار به عضلات کف لگن و مثانه شود.