سوختگی یکی از شایع ترین صدمه های خانگی به ویژه در میان کودکان است. اصطلاح "سوختگی" تنها به احساس سوزش ناشی از آسیب دیدگی اشاره ندارد. سوختگی ها با صدمه های پوستی شدیدی توصیف می‌شوند که به از بین رفتن بسیاری از سلول‌های آسیب دیده منجر می‌شود. اکثر اشخاص بسته به علت و شدت سوختگی بدون بروز عوارض و پی آمدهای جدی بهبود می‌یابند. در مواجهه با سوختگی های شدیدتر به منظور پیشگیری از بروز عوارض و حتی مرگ، باید بی‌درنگ با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس گرفت.
درجه بندی انواع سوختگی ها
سوختگی درجه یک
سوختگی درجه یک کمترین آسیب پوستی را موجب می‌شود. سوختگی درجه یک را "سوختگی سطحی" نیز می‌گویند، چون تنها به بیرونی‌ترین لایه پوست صدمه می‌زند. نشانه‌های سوختگی درجه یک عبارت است:
• قرمزی
• التهاب جزیی (تورم)
• درد
• خشک و پوسته پوسته شدن پوست در زمان التیام یافتن سوختگی
از آن رو که لایه بالایی پوست در این سوختگی صدمه می‌بیند، نشانه‌ها و علائم پس از ریختن سلول‌های مرده و پوست اندازی برطرف می‌شود. سوختگی درجه یک معمولاً ظرف 3 تا 6 روز التیام می‌یابد، بااین حال در صورت آسیب دیدن ناحیه وسیعی از پوست، بیش از 3 اینچ، یا سوختگی صورت یا مفصل اصلی باید به پزشک مراجعه کرد.
درمان
اکثر موارد سوختگی‌های درجه یک با درمان در منزل التیام می‌یابد. توجه داشته باشید که درمان سریع تر سوختگی به معنای التیام سریع تر است. رعایت توصیه‌های زیر برای درمان سوختگی درجه یک مفید است:
• محل زخم و سوختگی را به مدت 5 دقیقه یا بیشتر در آب سرد بگذارید.
• برای تسکین درد استامینوفن یا ایبوپروفن مصرف کنید.
• برای تسکین پوست از کرم یا ژل آلوئه ورا استفاده کنید.
• برای محافظت از ناحیه آسیب دیده بر روی آن پماد آنتی بیوتیک بمالید و آن را با باند پانسمان ببندید، البته پانسمان نباید سفت و محکم باشد.
به هیچ وجه یخ روی سوختگی نگذارید، چون یخ در این مورد نه تنها مفید نیست، بلکه آسیب دیدگی را تشدید می‌کند. از قرار دادن پنبه بر روی سوختگی خودداری کنید، چون ممکن است تارهای کوچک پنبه به محل سوختگی بچسبد و احتمال بروز عفونت را افزایش دهد. ضمناً از به کار بردن نسخه‌های درمانی خانگی مانند کره و تخم مرغ نیز اجتناب کنید، چرا که سودمندی آنها به اثبات نرسیده است.
سوختگی درجه 2
سوختگی درجه 2 عمیق‌تر و وخیم‌تر از سوختگی درجه 1 است، چرا که آسیب دیدگی از لایه سطحی پوست فراتر می‌رود. این نوع آسیب گسترده تاول زدن، قرمزی و زخم و التهاب شدید پوست را به دنبال دارد. سوختگی در نتیجه ترکیدن بعضی تاول‌ها مرطوب به نظر می‌رسد.
از آن رو که چنین زخم‌هایی بسیار آسیب پذیرند، پانسمان آنها جهت پیشگیری از عفونت باید مرتب عوض شود؛ ضمناً تعویض پانسمان در التیام سریع تر سوختگی نیز مؤثر است. بهبود بعضی از سوختگی‌های درجه 2 بیش از 3 هفته طول می‌کشد، اما اکثر موارد سوختگی‌های درجه 2 پس از سپری شدن 2 تا 3 هفته التیام می‌یابد. هر چه وضعیت تاول‌ها بدتر و تعداد آنها بیشتر باشد، بهبود سوختگی زمان بیشتری می‌برد. در موارد حادتر برای ترمیم آسیب دیدگی ناشی از سوختگی انجام پیوند پوست ضرورت می‌یابد. جراح در عمل پیوند زدن پوست، پوست سوخته را با پوست ناحیه سالمی از بدن جایگزین می‌کند.
درمان
همان طور که در درمان سوختگی درجه 1 ذکر شد، قرار دادن پنبه روی سوختگی و استفاده از درمان‌های خانگی مجاز نیست. سوختگی درجه 2 ملایم را می‌توان در مجموع با رعایت نکات زیر درمان کرد:
• نگه داشتن پوست زیر آب سرد به مدت 15 قیقه یا بیشتر
• مصرف مسکن‌های غیرتجویزی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن
• استعمال پماد آنتی بیوتیک بر روی تاول‌ها
بااین حال درمان اورژانسی سوختگی ضرورت می‌یابد، اگر سوختگی گسترده در ناحیه‌های زیر رخ داده باشد:
• صورت
• دست
• باسن
• کشاله ران
• پا
سوختگی درجه 3
سوختگی درجه 3 شدیدترین نوع سوختگی است که با بیشترین میزان آسیب دیدگی در تمام لایه‌های پوست همراه است و گاهی حتی به اندام‌های اصلی، گردش خون و استخوان‌ها صدمه می‌زند و در نهایت به مرگ مصدوم می‌انجامد.
تصور اشتباهی وجود دارد که سوختگی درجه 3 دردناک‌ترین نوع سوختگی است. اما در واقع میزان آسیب دیدگی در این نوع سوختگی آن قدر شدید و گسترده است که احتمال دارد بیمار به دلیل صدمه دیدن عصب‌ها هیچ دردی احساس نکند. سوختگی درجه 3 با توجه به دلیل سوختگی باعث تغییرهای ظاهری متفاوت در پوست می‌شود:
• سفید و مومی شدن پوست
• سوختن و سیاه شدن پوست
• به رنگ قهوه‌ای تیره درآمدن
• برآمده و چرمی شدن پوست
هرگز سعی نکنید سوختگی درجه 3 را خودتان درمان کنید و در مواجهه با این نوع سوختگی بی‌درنگ با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. در مدت زمانی که منتظر دریافت درمان هستید، در صورت امکان محل سوختگی را تا سطح بالای قلب بلند کنید. لباستان را درنیاورید، اما مطمئن شوید که هیچ پارچه و الیافی به سوختگی نچسبیده باشد. التیام یافتن سوختگی درجه 3 زمان‌بندی مشخصی ندارد.
فیزیوتراپی
یکی از جدی‌ترین عوارض سوختگی به وجود آمدن بدشکلی‌های ناشی از انقباض بافت همبند جای زخم است. هنگامی که کل ضخامت پوست در اثر سوختگی از بین می‌رود، بافتی فیبری در دوران بهبود برای ترمیم و جبران پوست از بین رفته ایجاد می‌شود. این شبکه‌ی درهم تنیده‌ی فیبرهای کلاژنی پس از شکل‌گیری، یک دوره انقباض فعال را با اعمال نیروهای قابل ملاحظه در طی این فرایند حیاتی پشت سر می‌گذارد. کارایی اصلی ترمیم سوختگی در فیزیوتراپی در درمان سوختگی به حداقل رساندن فرایند تشکیل فیبروز است.
میزان تشکیل بافت همبند جای زخم پس از سوختگی تا حد زیادی به نیرو و تأثیرگذاری درمان و دارو و همچنین به واکنش بیمار به فرایند التیام بستگی دارد. درمان در تمامی موارد سوختگی باید بلافاصله پس از بروز سانحه آغاز شود. در ادامه به توضیح مدالیته‌ها و روش‌هایی می‌پردازیم که کارآمدی آنها در ترمیم سوختگی با فیزیوتراپی به اثبات رسیده است:
ماساژ: ماساژ خون‌رسانی به ناحیه آسیب دیده را افزایش می‌دهد، میزان تشکیل بافت همبند جای زخم را کاهش می‌دهد، جای زخم ناشی از سوختگی را شل می‌کند و مانع انقباض یا جمع شدن آن می‌شود و عملکرد مفاصل آسیب دیده را به حالت طبیعی برمی‌گرداند.
حمام گردابی، مانند جکوزی، حمام پارافین و غوطه‌ور شدن در آب: این روش حرکت و توانایی حرکتی ناحیه‌های آسیب دیده را افزایش می‌دهد.
اشعه ماورا بنفش: این روش وضعیت کلی بیمار را به دلیل تحریک قدرت التیام‌بخشی بدن، غلبه بر عفونت کم و آماده سازی ناحیه سوخته برای جراحی پلاستیک نهایی بهبود می‌بخشد.
سرمای خشک: این روش در از بین بردن ورم پس از عمل و یا ناشی از وارد شدن ضربه و صدمه مؤثر است.
فیزیوتراپی و دوران بهبود سوختگی
در مواردی که پیوند زدن پوست یا انجام جراحی‌های دیگر ضرورت می‌یابد، پزشک می‌تواند بیمار را در خصوص بهترین و مناسب‌ترین تمرین‌ها در زمان آماده شدن برای جراحی و دوران بهبود راهنمایی کند. بعضی جنبه‌های فیزیوتراپی، مانند ماساژ جای زخم برای رفع اسکار سوختگی، درد ناشی از سوختگی و جراحت را تسکین می‌دهد. فیزیوتراپی بخش مهمی از برنامه درمانی دوران بهبود برای بیمارانی به شمار می‌رود که دچار سوختگی شدید شده‌اند. از یاد نبرید که پایدار بودن وضعیت پزشکی بیمار شرط اصلی شروع فیزیوتراپی است.
فیزیوتراپی و ارتقاء روحیه بیمار
فیزیوتراپی علاوه بر جسم بیمار، روح وی را نیز در درمان سوختگی های شدید درمان می‌کند. بیمار با مشارکت در برنامه‌های دوران بهبود احساس استقلال و قدرت پیدا می‌کند و بهتر می‌تواند به مقابله با ضربه‌های روانی ناشی از مشاهده جای سوختگی و محدودیت‌های حرکتی برخیزد. بهره‌گیری از ترکیب فیزیوتراپی و کار درمانی در دوران بهبود سوختگی معمولاً بهترین نتیجه را به دست می‌دهد.
عوارض
سوختگی درجه 3 شدیدترین و جدی‌ترین عوارض، مانند عفونت، خونریزی و شوک، را به دنبال دارد. البته این بدان معنا نیست که سوختگی‌های جزیی درجه 1 و درجه 2 بدون عوارض است. در هر سوختگی احتمال بروز عفونت به دلیل امکان‌پذیر شدن ورود باکتری از راه پوست متلاشی شده وجود دارد. عفونت جریان خون یا سپسیس نیز پی‌آمد اکثر موارد سوختگی‌های شدید است که به شوک یا حتی مرگ می‌انجامد.
کزاز نیز یکی از عوارض احتمالی ناشی از انواع سوختگی است. کزاز نیز مانند عفونت خون عفونتی باکتریایی است که بر سیستم عصبی اثر می‌گذارد و در نهایت به تشنج و گرفتگی و انقباض عضلات منجر می‌شود. بر طبق قاعده‌ای کلی تمامی اعضاء خانواده باید جهت پیشگیری از ابتلا به این نوع عفونت هر 5 سال یک بار در برابر کزاز واکسینه شوند.
سوختگی شدید با احتمال افت دمای بدن یا هایپوترمی و کاهش حجم خون یا هایپوولمی نیز همراه است. در وهله نخست افت شدید دمای بدن یکی از عوارض دور از انتظار سوختگی به نظر می‌رسد، حال آن که در حقیقت از دست رفتن گرمای بدن در اثر سوختگی به بروز این عارضه دامن می‌زند. کاهش حجم خون بدن نیز زمانی رخ می‌دهد که بدن در اثر سوختگی خون بسیار زیادی از دست بدهد.
یکی از عوارض مشترک تمام سوختگی‌ها به جا ماندن اثر زخم و سوختگی است. سوختگی شدید با تشکیل گوشت اضافه همراه است که به بی‌رنگ شدن بافت همبند جای زخم روی پوست منجر می‌شود. گوشت اضافه به خودی خود خطرناک نیست، اما می‌تواند آزاردهنده باشد. بافت همبند جای زخم با قرار گرفتن در معرض نور خورشید ظاهر ناخوشایندتری می‌یابد، بنابراین باید بر روی ناحیه‌های بدون پوشش ضدآفتاب مناسب به کار برده شود.
