انقباض مستمر ناخواسته و شدید عضله را گرفتگی عضله می‌گویند. گرفتگی گاهی قسمتی از یک عضله یا سراسر آن یا چند عضله یک گروه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
گرفتگی گروه‌های عضلانی زیر شیوع بالایی دارد:
• پشت ساق پا و پایین پا (عضله گاستروکنمیوس)
• پشت کشاله ران (همسترینگ)
• جلوی کشاله ران (چهارسر)
به علاوه گرفتگی و خشکی عضلات پا، دست و بازو، شکم و عضله‌های واقع در امتداد قفسه سینه نیز متداول است که با تقویت عضلات چهار سر ران و دیگر عضلات به بهبودی آن کمک می شود.
چه کسانی دچار گرفتگی عضلانی می‌شوند؟
تقریباً تمام ما در مرحله‌ای از زندگی خود دچار گرفتگی عضلات شده‌ایم یا خواهیم شد. اسپاسم عضلانی می‌تواند زمان بازی تنیس، گلف، بولینگ، شنا کردن یا هر ورزش دیگری رخ دهد. اگرچه گرفتگی و کشیدگی عضلات کمر هنگام نشستن، راه رفتن یا حتی خوابیدن نیز بروز می‌یابد.
برخی افراد مستعد ابتلا به گرفتگی عضلات ساق پا هستند و بارها در نتیجه هر گونه تقلای جسمی دچار این عارضه می‌شوند.
نوزادان و کودکان خردسال، افراد بالای 65 سال و تمام بیماران، اشخاص دارای اضافه وزن و آنهایی که هنگام ورزش یا کار فشار زیادی به بدن خود وارد می‌کنند و مصرف کنندگان مواد مخدر یا داروهای خاص بیش از دیگران در معرض گرفتگی عضلات قرار دارند.
گرفتگی عضلات در میان ورزشکاران استقامتی (برای مثال دوندگان ماراتون و شرکت کننندگان در مسابقه‌های سه گانه) و افراد مسنی شیوع بالا دارد که فعالیت‌های جسمی سنگین انجام می‌دهند.
ورزشکاران بیشتر در تمرین‌ها و مسابقه‌های پیش از آغاز فصل یعنی زمانی که بدن‌شان کاملاً آماده نیست و سریع تر خسته می‌شود، دچار اسپاسم عضلات می‌شوند. اسپاسم غالباً در آخرین دقایق تمرین شدید و طولانی یا 4 تا 6 ساعت بعدتر رخ می‌دهد.
افراد مسن‌تر به دلیل تحلیل طبیعی عضلات بدن (آتروفی) که از اواسط دهه چهارم زندگی آغاز می‌شود و در نتیجه‌ی عدم تحرک شتاب می‌گیرد، مستعد ابتلا به گرفتگی عضلات هستند. عضله‌ها همگام با افزایش سن دیگر نمی‌توانند به سرعت و شدت گذشته کار کنند. احساس تشنگی و توانایی حسی و واکنش بدن به تغییرات دما نیز کاهش می‌یابد.
به انقباض ناگهانی و غیرارادی یا سفت شدن غیرقابل کنترل عضله‌های کمر، "اسپاسم یا گرفتگی کمر" می‌گویند. این گرفتگی در پاسخ به فشار، استفاده بیش از حد، ضعف، یا درد عضله ایجاد می‌شود، همچنین آسیب‌های فیزیکی یا برخی از بیماری‌ها در گرفتگی کمر مؤثر می‌باشند. گرفتگی عضلات کمر اغلب در نزدیکی نخاع یا نزدیک ریشه‌های عصبی که به نخاع متصل هستند، ایجاد می‌شود. اگر در اثر این گرفتگی به اعصاب ناحیه درگیر فشار وارد شود، می‌تواند درد شدیدی را در بیمار ایجاد نماید.
علائم و نشانه ها
شدت گرفتگی عضلات در بازه‌ای از درد ملایم تا درد طاقت فرسا متغیر است. گاهی با لمس عضله گرفته متوجه سفتی آن می‌شویم و یا تغییر شکل یا انقباض زیر پوست آن را به چشم می‌بینیم. گرفتگی از چند ثانیه تا 15 دقیقه یا بیشتر طول می‌کشد و گاهی پیش از از بین رفتن چند بار بروز می‌یابد.
علت ها و دلایل
اگرچه دلیل دقیق اسپاسم عضلات کمر مشخص نیست و این عارضه در اصطلاح ایدیوپاتیک است، برخی از پژوهشگران بر این باوراند که کشش ناکافی و نامناسب و خستگی عضلانی ناهنجاری‌هایی را در مکانیسم‌های کنترل کننده انقباض عضلات ایجاد می‌کند. شرایط جسمی نامناسب، ورزش یا کار کرن در دمای بالا، کم شدن آب بدن و کاهش املاح و مواد معدنی (الکترولیت‌ها) از دیگر عامل‌ها به شمار می‌رود.
خستگی عضلانی و کشش
عضله‌ها مجموعه فیبرهایی هستند که برای تحقق بخشیدن به حرکتی منقبض یا منبسط می‌شوند. برنامه منظم انجام حرکت‌های کششی فیبرهای عضلانی را بلند می‌کند و در نتیجه آنها بیشتر می‌توانند هنگام ورزش کردن منقبض و سفت شوند. اما اگر بدن در شرایط خوبی نباشد، احتمال دچار شدن به خستگی عضلانی افزایش می‌یابد و واکنش‌های عصبی نخاعی تغییر می‌کند. فعالیت شدید جسمی ذخیره اکسیژن عضله را کاهش می‌دهد و به انباشتگی فراورده‌های مازاد و اسپاسم و گرفتگی
گرما، کم شدن آب بدن و کاهش الکترولیت
احتمال گرفتگی و اسپاسم عضلانی با ورزش کردن در هوای گرم افزایش می‌یابد، چون املاح، مواد معدنی و مایعات بدن (برای مثال پتاسیم، منیزیم و کلسیم) در اثر تعریق کاهش می‌یابد. کمبود این مواد مغذی نیز گرفتگی عضلانی را در پی خواهد داشت.
اگرچه اکثر گرفتگی‌های عضلانی بی‌خطر است، اما گاهی اوقات نیز بیانگر ابتلا به عارضه‌ای جدی است.
در صورت شدید بودن گرفتگی، تکرار آن، مقاوم بودن آن در برابر درمان گرفتگی عضلات پا یا ریشه نداشتن درعلل واضحی مانند فعالیت جسمی شدید به پزشک مراجعه کنید، چون احتمال دارد مشکلاتی در گردش خون، اعصاب، متابولیسم، هورمون‌ها، داروها یا تغذیه وجود داشته باشد.
ممکن است گرفتگی عضلات بخشی از عارضه‌های گوناگون جزیی تا وخیم، مانند بیماری لوگریگ (تصلب جانبی آمیوتروفیک)، فشردگی یا تحریک اعصاب نخاعی (رادیکولوپاتی)، سخت شدن شاهرگ‌ها (تصلب شرایین)، باریک شدن مجرای نخاعی، بیماری تیروئید، عفونت مزمن و سیروز کبدی باشد.
تشخیص
پزشک سابقه پزشکی بیمار را به دقت بررسی می‌کند و جزئیاتی مانند حساسیت‌ها، بیماری‌ها، آسیب‌دیدگی‌ها، جراحی‌ها و داروهای مصرفی را مد نظر قرار می‌دهد.
پزشک پرسش‌هایی در خصوص اولین زمان گرفتگی، سابقه ابتلا به این عارضه در خانواده، زمان بروز گرفتگی پس از ورزش یا در زمان استراحت، اثر کشش بر رفع گرفتگی، تجربه ضعف عضلانی یا علائم دیگر را مطرح می‌کند. ضمناً وی جهت تشخیص افترقی و حذف احتمال ابتلا به بیماری‌ها دستور انجام آزمایش خون می‌دهد.
راه ها و روش های درمان
اگر فردی احتمال دهد که به گرفتگی و اسپاسم عضلات مبتلا شده است، درمان گرفتگی عضلات ران پا بصورت اولیه خودداری از قرار گرفتن در موقعیت‌های مولد درد و انجام ندادن چنین فعالیت‌هایی است. یک دوره درمان محافظه‌کارانه معمولاً پیشنهاد می‌شود که استراحت، عدم تحرک، یخ، فیزیوتراپی و مصرف داروهای غیراستروئیدی برای کاهش التهاب را دربرمی‌گیرد.
در صورت استمرار علائم، درمان گرفتگی عضلات باید توسط پزشک یا متخصص فیزیوتراپی انجام شود تا در صورت لزوم داروی استروئیدی به صورت خوراکی یا تزریقی در کنار فیزیوتراپی تجویز شود.
مداخله‌های مداخله‌های رایج فیزیوتراپی برای درمان خشکی کمر و اسپاسم عضله درد مهره های گردن موارد زیر را دربرمی‌گیرد:
• تکنیک درمان با دست (منوال تراپی): این روش ماساژ بافت نرم، کشش و متحرک سازی مفصل توسط متخصص فیزیوتراپی جهت بهبود وضعیت هم‌راستایی، توانایی حرکتی و دامنه حرکت ناحیه منقبض را شامل می‌شود. بهره‌گیری از روش‌های متحرک سازی به تعدیل درد و درمان گرفتگی گردن ، کمر و ... کمک می‌کند.
• تمرین‌ها و حرکت‌های درمانی، مانند نرمش‌های کششی و تقویت، با هدف بازیابی توانایی و دامنه حرکتی مفصل، تقویت عضله‌ها، پایدارسازی و کاهش فشار روی مفصل انجام می‌شود.
• بازآموزی عصبی ـ عضلانی (NMR) بهبود حالت اندامی، پایدارسازی مجدد، آموزش روش صحیح خوابیدن، نشستن و مکانیک بدن جهت محافظت از ناحیه آسیب دیده را شامل می‌شود.
• مدالیته‌هایی مانند استفاده از اولتراسوند، تحریک الکتریکی، یخ، لیزر سرد، تراکشن (کشش) و ... کاهش درد و التهاب ساختارهای نخاع و ستون فقرات را به ارمغان می‌آورد.
• برنامه‌های خانگی نرمش‌های پایدارسازی، کشش و تقویت و آموزش‌هایی را دربرمی‌گیرد که انجام وظایف روزمره را برای بیمار آسان می‌سازد و سطح عملکردی وی را افزایش می‌دهد.
حرکات کششی برای گرفتگی عضلات پا
کشش عضله ساق پا
باید کشش را در عضله ساق پا و پاشنه احساس کنید.
روبه‌روی دیوار بایستید، یک پا را جلوتر از پای دیگر قرار دهید، پای عقبی را صاف نگه دارید و پاشنه را به زمین فشار دهید. زانوی جلو خمیده است. 15 تا 30 ثانیه در این حالت بمانید.
کشش عضله همسترینگ
باید کشش را در پشت کشاله ران و پایین زانوها حس کنید.
صاف بنشینید و هر دو پا را در مقابل خود دراز کنید. پا از مچ به پایین باید در حالت خنثی باشد، یعنی خمیده یا رو به سمت خاصی نباشد. کف دو دست را روی زمین قرار دهید و دست‌ها را تا مچ پا روی کف بلغزانید. 30 ثانیه در این حالت بمانید.
کشش عضله چهارسر
باید کشش را در جلوی کشاله ران احساس کنید.
برای حفظ تعادل به دیوار تکیه دهید یا از پشت صندلی بگیرید. یک پا را بلند کنید و پاشنه پا را تا نزدیک باسن بالا بیاورید. مچ پا را با دست بگیرید و پاشنه را به بدن نزدیک‌تر کنید. این کشش را به مدت 30 ثانیه حفظ کنید.
حرکات کششی برای گرفتگی عضلات گردن
کشش گردن در 6 جهت
6 دامنه حرکتی استاندارد برای گرفتگی رگ گردن وجود دارد:
1. خم کردن رو به جلو (چانه تا قفسه سینه)
2. کشش رو به عقب (نگاه کردن به سقف)
3. چرخش به راست (چرخاندن سر به سمت شانه راست)
4. چرخش به چپ (چرخاندن سر به سمت شانه چپ)
5. خم کردن به سمت راست (سر را با پایین آوردن گوش راست تا نزدیکی شانه راست به طرف راست خم کنید.)
6. خم کردن به سمت چپ (سر را با پایین آوردن گوش چپ تا نزدیکی شانه چپ به طرف چپ خم کنید.)
حرکت کششی برای گرفتگی گردن را در هر 6 جهت، به مدت دست‌کم 10 تا 15 ثانیه برای هر کدام، انجام دهید و زمان انجام هر حرکت را در صورت احساس گرفتگی یا گردن درد بیشتر کنید.
بالا بردن شانه
تنها کاری که باید انجام دهید این است که سعی کنید تا شانه را از گوش بالاتر ببرید یا سر را، مانند لاک پشت، از شانه پایین‌تر بیاورید وعضله‌ها را به مدت 10 ثانیه در حالی که شانه را در بالاترین یا سر را در پایین‌ترین حالت ممکن نگه داشته‌اید، کاملاً منقبض کنید. این حرکت را 3 تا 5 بار انجام دهید.
کشش قسمت پایین گردن/ بالای پشت بدن
دست‌ها را تا جایی که می‌توانید رو به جلو دراز کنید، مانند حالتی که می‌خواهید جسمی را لمس کنید که دست‌تان به آن نمی‌رسد. حین این کشش بازوها را دور هم بپیچید تا جایی که پشت دست‌هایتان روی هم قرار بگیرد و کف دست‌ها در جهت مخالف هم باشد. این حرکت کششی را 3 تا 5 بار، هر بار به مدت 10 تا 30 ثانیه، انجام دهید.
حرکات کششی برای گرفتگی عضلات کمر
حرکت زانو تا قفسه سینه برای کشش عضله‌های کمر
• عضله‌های پشت بدن و مفصل ران باید حین انجام این حرکت کششی شل باشد تا بخش اعظم کار را دست‌ها و بازوها انجام دهد. توجه داشته باشید که انجام این حرکت کششی کمر نباید موجب بروز درد شود و تنها باید کشش ملایمی را احساس کنید.
• به پشت دراز بکشید، از زانوها بگیرید و آنها را به سمت قفسه سینه بکشید، در این حالت باید کشش عضله‌های کمر را حس کنید. حرکت را به آهستگی انجام دهید و در طول انجام آن نفس بکشید و نفس را در سینه حبس نکنید.
• کمر را به آرامی به کف زمین فشار دهید.
• این تمرین را 8 تا 10 بار انجام دهید. ضمناً زمانی که کمر را به زمین فشار می‌دهید، سعی کنید این انقباض را تا 10 ثانیه حفظ کنید.
متمایل شدن زانو به طرفین ـ کشش کمر
• به پشت دراز بکشید و هر دو زانو را تا قفسه سینه بالا بیاورید.
• شانه‌ها را از روی زمین تکان ندهید و بلند نکنید و بگذارید زانوها تا حدی که راحت هستید و احساس درد نمی‌کنید، به یک سمت متمایل شوند.
• کمر را بی‌حرکت نگه دارید تا آسیب نبیند.
• 30 ثانیه در این حالت بمانید.
• زانوها را پایین بیاورید و سپس حرکت را با رها کردن زانوها به سمت دیگر انجام دهید.
• 30 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را تا زمان کاهش گرفتگی عضلات کمر تکرار کنید.
کشش عضله‌های کمر در حالت نیایش
• مطابق تصویر در حالت نیایش قرار بگیرید.
• کشش رو به جلوی دست‌ها و رو به پایین باسن را تا جایی ادامه دهید که کشش ملایمی را در ستون فقرات و کمر حس کنید.
• 30 ثانیه در این حالت بمانید.
• تا زمانی که احساس ناراحتی نکرده‌اید، حرکت را تکرار کنید.