بیماری میگرن عبارتست از سر دردهای مکرر بسیار دردناکی که گاهی اوقات با علائم دیگری مانند اختلال‌های دید (تاری دید و دیدن هاله) یا حالت تهوع همراه است. دو نوع میگرن، همراه با اورا (پیش درآمد یا علائم هشدار دهنده) و میگرن بدون اورا (معمولی) که پیش از این موسوم به میگرن کلاسیک وجود دارد.

بیمار مبتلا به میگرن همراه با اورا 30 دقیقه پیش از شروع سر درد چیزهایی مانند خطوط زیگزاگ یا جرقه (فلاش) می‌بیند یا نقطه کور موقت دارد. بیمار حتی اگر با چنین پیش درآمدی مواجه نشود نیز احتمالاً پیش از شروع سر درد با نشانه‌های هشدار دهنده دیگری، مانند میل شدید به خوردنی‌های شیرین، تشنگی، خواب آلودگی یا افسردگی، روبه‌رو می‌شود.

اگرچه درمان قطعی برای میگرن وجود ندارد، اما می‌توان این عارضه را با کاهش تعداد دفعات بروز حملات درد و تخفیف درد در زمان شروع حمله مدیریت نمود.

علائم و نشانه ها

سردرد میگرنی ، همراه با اورا یا بدون اورا، دارای ویژگی‌های زیر است:

• درد ضربانی، کوبشی یا تپنده
• درد غالباً از یک سمت سر شروع می‌شود و گاهی در هر دو سمت منتشر می‌شود یا این که در همان سمت اولیه باقی می‌ماند.
• شدیدترین سر درد غالباً اطراف پیشانی متمرکز می‌شود. سردرد در جلوی سر یا درد پیشانی یا سردرد پیشانی ممکن است به همه ناحیه جلوی سر کشیده شود یا در یک قسمت یا یک نقطه باقی بماند. این نوع سردرد ممکن است با درد در ناحیه شقیقه‌ها همراه باشد. درد موجود در جلوی سر ممکن است به سمت چشم‌ها و بینی و حتی تمام صورت کشیده شود. همانند بیشتر سردردها، این نوع سردرد نیز کوتاه بوده اما احتمالاً دارای عودهای مکرر است. به ندرت، سردرد به مدت چند روز یا یک هفته باقی می‌ماند، سردرد برای مدت کوتاهی تا حدودی از بین رفته اما در غیر این صورت ممکن است بدون وقفه ادامه یابد.
• درد 4 تا 72 ساعت طول می کشد
• بروز علایم همزمان با سر درد یا پیش از آن
• حالت تهوع و استفراغ
• گیجی، منگی یا حتی سر گیجه (احساس چرخیدن اتاق به دور سر)
• کاهش اشتها
• خستگی مزمن
• اختلال‌های دید مانند دیدن نقطه‌های نورانی یا خطوط زیگزاگ، نقاط کور موقت یا تاری دید
• احساس کرختی، بی‌حسی یا گز گز کردن بخش‌هایی از بدن
• نور، صدا و حرکت، به ویژه خم شدن رو به جلو، سر درد را تشدید می‌کند؛ بیمار تمایل دارد در اتاقی تاریک و آرام دراز بکشد.
• حساسیت و تحریک پذیری

اما بعضی از علایم میگرن حتی پس از بهبود سر درد تا مدتی از بین نمی‌روند. بعضی از این علایم عبارتند از:

• احساس عدم تمرکز و نداشتن تفکر دقیق و واضح
• خواب آلودگی
• گردن درد

علت

پژوهشگران در مورد علل میگرن مطمئن نیستند، اگرچه در این نکته متفق القول‌اند که این بیماری با تغییر جریان خون در مغز همراه است. رگ‌های خونی در ابتدا باریک یا منقبض می‌شوند، در نتیجه با کاهش جریان خون، اختلال‌های دید، تکلم دشوار، ضعف، کرختی یا احساس گزگز یا علائم مشابه دیگری در بخشی از بدن بروز می‌یابد. پس از آن به دنبال اتساع یا گشاد شدن رگ‌های خونی جریان خون نیز افزایش می‌یابد و بیمار متحمل سر دردی طاقت‌فرسا می‌شود.

به علاوه به نظر می‌رسد که بین عامل‌های ژنتیکی و سر درد میگرنی ارتباط وجود داشته باشد. محرک‌های که باعث شروع سر درد های میگرنی می شوند، عبارتند از:

• غذاهای خاصی مانند پنیر کهنه، شکلات، آجیل، کره بادام زمینی، بعضی از میوه‌ها (آووکادو، موز و مرکبات)، مواد غذایی حاوی مونوسدیم گلوتامات (MSG)، پیاز، فراورده‌های لبنی، گوشت‌های دارای نیترات (هات داگ، سالامی، گوشت نمک ‌سود)، ترشی‌ها یا غذاهای تخمیر شده
• حذف وعده‌های غذایی
• گریه کردن
• بالا و پایین رفتن میزان هورمون‌ها، برای مثال در دوران بارداری، قبل یا بعد از عادت ماهانه و یائسگی
• رایحه‌های خاص مانند انواع عطرها یا دود سیگار
• نورهای درخشان
• صداهای بلند
• فشار روانی یا جسمی، سر درد غالباً پس از گذراندن یک دوره پر فشار و دشوار آغاز می‌شود.
• خوابیدن بیش از اندازه یا بسیار کم
• کافئین
• استعمال دخانیات یا قرار گرفتن در معرض دود توتون یا تنباکو
• مصرف بعضی داروها
• گرما، رطوبت بالا و ارتفاع زیاد

تشخیص

پزشک پس از بررسی دقیق سابقه کامل پزشکی بیمار تعیین می‌کند که آیا وی از سر درد میگرنی رنج می‌برد یا به گونه‌های دیگر سر درد، مانند سر درد سینوسی یا تنشی، مبتلا است. پزشک پرسش‌هایی را در زمینه زمان شروع سر درد، مدت استمرار درد، تعداد دفعات بروز آن، محل درد و هر علامت بروز یافته همزمان با سر درد یا پیش از آن مطرح می‌کند. بنابراین بیمار می‌تواند با یادداشت کردن این موارد اطلاعات مفید و دقیقی را در اختیار پزشک بگذارد.

پزشک با توجه به معاینه انجام شده و علائم احتمالاً دستور انجام بعضی از آزمایش‌های زیر را می‌دهد:

• مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی.تی.اسکن) برای بررسی وجود دیگر مشکلات دامن زننده به سر درد
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام.آر.آی.) برای بررسی ناهنجاری‌های مغزی و مشاهده دقیق رگ‌های خونی مغز
• نمونه‌برداری از مایع مغزی ـ نخاعی (پونکسیون کمری)، در صورتی که پزشک احتمال ابتلا به مننژیت یا عارضه‌های دیگر بدهد.

چنانچه با علائم زیر مواجه شدید، بی‌درنگ با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید:

• بروز علائم غیرعادی بی‌سابقه مانند اختلالات خواب، تغییر در دید، عدم تعادل یا دشواری در تکان دادن دست یا پا
• تغییر شدت یا الگوی سر درد
• غیرقابل تحمل بودن سر درد، شدیدترین سر دردی که تا به حال تجربه کرده‌اید.
• تشدید سر درد هنگام دراز کشیدن

علائم فوق می‌تواند بیانگر سکته مغزی، خونریزی مغزی یا عارضه‌های وخیم و جدی دیگر باشد.

درمان

بهره‌گیری از فیزیوتراپی می‌تواند در درمان سردرد های میگرنی  مؤثر باشد. اگر عبارت " فیزیوتراپی" را در موتور جستجوی گوگل وارد کنید، تصاویر بسیاری از متخصص‌هایی را در نتایج جستجو مشاهده خواهید کرد که در حال اعمال روش‌های درمانی بر روی بازوها یا پاهای بیماران هستند. اگرچه فیزیوتراپی غالباً بر قسمت‌های سر به پایین بدن متمرکز می‌شود، اما می‌توان از آن برای مدیریت درد میگرنی نیز بهره جست.

میگرن بیماری دردناکی است که از سیستم عصبی مرکزی تغییر دهنده جریان خون و تکانه‌های عصب‌شناختی، یعنی همان تغییراتی نشأت می‌گیرد که باعث ناراحتی و بروز دیگر علائم میگرن (مانند حالت تهوع و استفراغ) می‌شوند. راهکارهای پزشکی غالباً سیستم عصبی مرکزی را به طور مستقیم هدف قرار می‌دهند، حال آن که در فیزیوتراپی تلاش می‌شود تا بهبود بدن از طریق تقویت و شل کردن عضله‌ها و مفصل‌های پیرامونی صورت بگیرد. اگر بروز حمله‌های میگرنی با وضعیت عضله‌ها و مفصل‌ها مرتبط باشد، فیزیوتراپی تسکین درد را برای بیمار به ارمغان خواهد آورد.

فیزیوتراپی

سر دردهای میگرنی غالباً با درد و خشکی گردن همراه هستند. هر چند درد گردن را معمولاً منشأ میگرن نمی‌دانند، انجام نرمش‌های کششی منظم تسکین آنی درد را به شیوه‌ای طبیعی به دنبال دارد.

گروه خاصی از بیماران، یعنی آن بیمارانی بهترین نتیجه را از فیزیوتراپی می‌گیرند که میگرنشان با اختلال‌های عضلانی ـ اسکلتی گردن یا فک همراه باشد.

مفصل‌ها و عضله‌های گردن و فک به یکی از دو طریق، درد ارجاعی و میگرن، باعث سر درد می‌شوند. رایج‌ترین نمونه درد ارجاعی اتفاقی است که زمان حمله قلبی رخ می‌دهد. اگرچه قلب در قفسه سینه قرار دارد، بیمار احساس می‌کند که حمله قلبی در بازو یا شانه رخ می‌دهد. در تقلا بودن قلب به بروز درد ارجاعی در بازو می‌انجامد. مفصل‌ها و عضله‌های گردن نیز به شیوه‌ای مشابه با حمله قلبی درد را به سر انتقال می‌دهند.

اما میگرن نتیجه روش دیگری است که در قالب آن ساختارهای گردن و فک به سر درد دامن می‌زنند، بروز درد در این دو قسمت آغازگر و محرک میگرن محسوب می‌شود.

بر اساس گزارش‌های حاصل از مطالعات انجام شده، انتظار می رود با بهره‌گیری از فیزیوتراپی برای تسکین دردهای میگرنی بتوان با درمان مناسب مشکل گردن یا فک، که یکی از آغازگرهای سر درد میگرنی است را تا حد قابل توجهی کاهش داد یا کاملاً از بین برد.

برنامه فیزیوتراپی این کلینیک الگوهای حرکتی را به منظور ایجاد تعادل اسکلتی ـ عضلانی، کاهش درد و التهاب اصلاح می‌کند.

مزایای فیزیوتراپی

• کاهش مصرف داروی تجویز شده برای سر درد
• کاهش شاخص کلی درد
• کاهش شدت، تعداد دفعات و طول مدت سر درد

سر دردها به دو گروه اولیه و ثانویه تقسیم‌بندی می‌شوند. اگر مشکل سر درد یک اختلال باشد، سردرد، اولیه اما چنانچه سر درد پی‌آمد عفونت یا از  عوارض سکته مغزی ، تومور مغزی یا آسیب و صدمه دیدن سر باشد، سر درد ثانویه است. سردردهای اولیه خود دارای سه نوع زیر هستند:

1. سر درد گردنی (سر درد سرویکوژنیک): این جزء سردرد پشت سر است که از یک سمت گردن یا پشت سر شروع می‌شود و سپس در بالای گوش‌ها، غالباً با الگوی انتشاری مشابه شاخ قوچ، منتشر می‌شود. حرکت دادن گردن، فشار دادن ناحیه بین پشت سر و بالای گردن، نگه داشتن گردن در یک حالت به مدت طولانی علائم درد پشت سر را تشدید می‌کند.
2. سر درد تنشی که ویژگی بارز آن درد منقبض کننده است و ساختمان عضلانی گردن، سر و فک را درگیر می‌کند. اضطراب، خستگی مزمن، کافئین، نیکوتین، جویدن غذا و خوراکی ها، خمیازه کشیدن یا صحیت کردن از عامل‌های مؤثر در این نوع سر درد به شمار می‌آیند.
3. سر درد میگرنی: که مشخصه اصلی آن درد ضربانی در یک یا هر دو طرف سر همراه با حالت تهوع، استفراغ و حساسیت به نور و یا صدا است. میگرن حدود 15 درصد از بیماران پیش از شروع حمله با علائم هشدار دهنده‌ای (اورا) مانند تغییر در دید یا اختلال در حس چشایی، بویایی یا لامسه همراه است. زنان تقریباً 3 برابر بیش از مردان به میگرن مبتلا می‌شوند و 60 درصد بیماران نیز از گردن درد شکایت دارند.

نکته کلیدی در طرح‌ریزی برنامه درمان سردرد میگرن، معاینه کامل بیمار و آگاهی از شرح حال وی است. بررسی اطلاعات به دست آمده به متخصصین فیزیوتراپی کمک می‌کند تا برنامه درمانی منحصر به فرد و مؤثری را به منظور پرداختن به عارضه‌های خاص سر درد هر بیمار تدوین کنند. در ادامه به معرفی اجمالی روش‌های  درمان میگرن می‌پردازیم:

4. درمان دستی یا کایروپراکتیک: کشش بافت نرم در سرعت بالا و نوسان پایین بر روی ناحیه‌هایی از گردن یا بالای کمر انجام می‌شود که توانایی حرکتیشان محدود شده است. روش دستی برای حرکت دادن آهسته مفصل‌های گردن به کار برده می‌شود که غالباً انقباض عضله‌ها را برای افزایش کارایی دربرمی‌گیرد.
5. تقویت: افزایش قدرت عضله گردن، قفسه سینه، قسمت بالایی پشت بدن و شانه
6. کشش: افزایش دامنه حرکتی عضله‌های سفت گردن، قفسه سینه و قسمت بالایی پشت بدن
7. آموزش حالت صحیح اندامی: بهبود حالت اندامی کلی ستون فقرات، کاهش فشار و افزایش هوشیاری بدن
8. آموزش حرکت‌های اصلاحی: افزایش حرکت به منظور بهبود حرکت و مکانیک طبیعی گردن برای به حداقل رساندن درد

فواید فیزیوتراپی در درمان سر درد در شماری از پژوهش‌ها به اثبات رسیده است که در ادامه به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

متخصص فیزیوتراپی مجرب در کاربرد تکنیک‌های دستی برای یافتن و درمان محدودیت‌های حرکتی توأم با سر درد با منشاء گردنی آموزش دیده است. بر اساس مطالعات انجام شده، درمان دستی یا کایروپراکتیک و حرکت‌های اصلاحی علائم این نوع سر درد را کاهش می‌دهد و این اثرهای مثبت به مرور زمان تثبیت می‌شوند.

بر مبنای نتایج به دست آمده، درمان دستی یا کایروپراکتیک در کوتاه مدت بیش از ماساژ یا دستکاری کاذب ستون فقرات به تسکین درد کمک می‌کند.

دستکاری ستون فقرات روش درمانی مناسبی برای سر درد میگرنی است که از اثر کوتاه مدتی مشابه به داروی مؤثر و رایج (آمی‌تریپتیلین) برخوردار است؛ اما این روش در مقایسه با داروی سردرد میگرنی اثرهای جانبی کمتری دارد.

از سوی دیگر بر اساس شواهد موجود، برای درمان سر درد مزمن تنشی بهره‌گیری از دستکاری ستون فقرات بر مصرف دارو ارجعیت دارد، چون تأثیر کوتاه مدت آن پس از توقف درمان دوام بیشتری دارد.

خوشبختانه تنها کمتر از 5 درصد تمامی گونه‌های سر درد مهلک و کشنده هستند. توصیه می‌شود در صورتی که به سر دردی با خصوصیات زیر دچار شدید بی‌درنگ به پزشک مراجعه کنید:

• سر درد ناگهانی و شدید
• سر درد همراه با تب
• سر درد همراه با گرفتگی و خشکی گردن و استفراغ غیرقابل کنترل

چنانچه بیمار بیشتر از 50 سال سن داشته باشد، سر درد پس از وارد شدن ضربه (تروما) شروع شود یا توأم با گیجی یا بیهوشی باشد، توصیه می‌شود حتماً در اولین فرصت برای درمان اقدام کنید.

التراسوند

استفاده از التراسوند مزیت‌های فراوانی برای بیماران مبتلا به میگرن مزمن دارد. التراسوند برای درمان بیمارانی که از سر درد مزمن، میگرن‌های دردناک، سر درد توان‌فرسا، کشیدگی عضله گردن و عارضه‌های دیگر رنج می‌برند، استفاده می شود.

التراسوند مکمل ماساژ و در اصل شبیه به آن است. چون امواج صوتی تولید شده توسط ابزار التراسوند تا عمق تقریبا 12 سانتیمتری (5 اینچی) زیر پوست نفوذ می‌کنند، این روش برای درمان ناحیه‌های دور از دسترس بدن بسیار مناسب است. بی‌تردید درمان میگرن بدون نیاز به نفوذ فیزیکی زیر پوست یا تکیه بر داروهای ضدالتهاب یا مسکن یکی از مزایای چشمگیر التراسوند به شمار می‌رود که بیماران بسیاری می‌توانند از آن استفاده کنند.

درمان میگرن با التراسوند راهکار فوق‌العاده ای برای تحریک بافت عضلانی زیر پوست به منظور تسکین درد به شمار می‌رود. با این حال التراسوند علاوه بر تسکین درد، التیام عصب‌ها عضله‌های تحت فشار یا دردناکی را شتاب می‌دهد که در بروز سر درد یا میگرن نقش دارند و ضمناً به رفع کشیدگی شدید عضلانی کاهش دهنده عملکرد و دامنه حرکتی سر و گردن کمک می‌کند. با استفاده از التراسوند می‌توان انتظار داشت که احساس گرما در ساختمان عضلانی و همچنین جریان خون افزیش و تورم کاهش یابد.

بیمارانی که روش درمانیشان استفاده از التراسوند را ایجاب می‌کند معمولاً در توصیف احساسشان پس از انجام درمان می‌گویند که کشیدگی عضلات گردن و سر درد به یکباره، مانند ذوب شدن برف در آفتاب، ناپدید می‌شود. اما آنچه واقعاً هنگام دریافت التراسوند رخ می‌دهد این است که امواج صوتی به آرامی عضله‌ها را ماساژ می‌دهند، اثری گرمایی ایجاد می‌کنند و در نتیجه نقاط ماشه‌ای درون ساختمان عضلانی آزاد می‌شوند.

نقاط ماشه‌ای علت‌های متداول بروز درد، گرفتگی و کشیدگی عضلانی محسوب می‌شوند که بیمار زمان صحبت کردن از سر درد، میگرن و رگ به رگ شدن عضله از آن‌ها شکایت دارد. آزاد کردن نقاط ماشه‌ای اسید لاکتیک و مواد سمی موجود در ناحیه آسیب دیده را کاهش خواهد داد و به مرور زمان با تکرار جلسه‌های درمانی در نهایت کاملاً این مواد از بین خواهند رفت. افزایش جریان خون، و کاهش تورم حاصل به نوبه خود باعث می‌شود تا بافت‌های عضلانی که پیش از این دچار خستگی مزمن و کشیدگی بودند بتوانند مواد مغذی بیشتری را جذب کنند. بازگرداندن مواد مغذی به عضله‌ها فرایند التیام را شتاب می‌بخشد.

به طور خلاصه می‌توان گفت که این روش تقریباً برای تمام بیماران مفید است. اکثر بیمارانی که از سر دردهای تنشی، میگرن مزمن، درد صورت وفک یا مشکلات کشیدگی عضلانی در سر و گردن رنج می‌برند دچار مشکلات عصبی ـ عضلانی نیز هستند که مستقیماً به بروز درد می‌انجامند، که تعداد زیادی از آنان را می‌توان با استفاده از التراسوند درمان نمود.

مگنت تراپی

در مگنت تراپی یا مگنت درمانی آهن‌رباهایی در اندازه متفاوت برای تسکین درد یا درمان بیماری روی بدن قرار داده می‌شود.

بسیاری از ادعاها در مورد مگنت تراپی برای میگرن بر این واقعیت مبتنی هستند که بعضی از سلول‌ها و بافت‌های بدن انسان امواج الکترومغناطیس منتشر می‌کنند.

مگنت تراپی درد ناشی از آرتروز، سر درد میگرنی و فشار عصبی را تسکین می‌دهد و ضمناً به جوش خوردن استخوان‌های شکسته، بهبود جریان خون، معکوس ساختن روند بیماری و درمان سرطان کمک می‌کند. به علاوه این گونه ادعا می‌شود که قرار دادن آهن ربا روی ناحیه‌های دردناک یا آسیب دیده توانایی التیام‌بخشی بدن را تقویت می‌کند. برخی بر این باورند که میدان‌های مغناطیسی جریان خون را افزایش می‌دهند، جریان اکسیژن در سلول‌ها را زیاد می‌کنند، رسوب‌های چرب موجود در دیواره‌های سرخرگ را کاهش می‌دهند و الگوهای تفکر را برای بهبود شرایط سلامت عاطفی مجدداً سامان‌دهی می‌نمایند.

طرفداران مگنت تراپی در حمایت از این روش می‌گویند که میدان‌های مغناطیسی تولید شده توسط قطب منفی آهن ربا از نیروی التیام‌بخشی برخوردار هستند. این افراد می‌پندارند که میدان‌های مغناطیسی منفی، متابولیسم را تحریک می‌کنند، میزان اکسیژن در دسترس سلول‌ها را افزایش می‌دهند و محیطی با خاصیت اسیدی کمتر را درون بدن تولید می‌کنند. چون بسیاری از افرادی که از مگنت استفاده می‌کنند بر این باورند که سلول‌های سرطانی در محیطی با اسیدیته پایین نمی‌توانند رشد کنند و این نظر را مطرح می‌کنند که اثرهای میدان‌های مغناطیسی منفی می‌تواند انتشار تومورها را با کاهش خاصیت اسیدی متوقف کند یا معکوس سازد. نکته آخر این که مگنت تراپی برای درمان میگرن مفید می باشد.

پیشگیری

پزشک گاهی برای جلوگیری از بروز مجدد سر درد های میگرنی دارو تجویز می‌کند. با رعایت نکته‌های زیر می‌توان مانع بروز سر دردهای میگرنی شد:

• اجتناب از محرک های دامن زننده به میگرن، مانند غذاهای خاص
• انجام منظم نرمش‌های ایروبیک (هوازی)
• مشورت با پزشک در مورد داروهای جایگزین داروهای استروژن
• ایجاد الگوهای خواب منظم در جلوگیری از میگرن و سردرد صبحگاهی موثر است.
• تمرین روش‌های آرام‌سازی

عوارض

عدم درمان میگرن توانایی بیمار را به شدت مختل می‌سازد و مانع انجام فعالیت‌های اجتماعی و شغلی می‌شود.

سر درد های میگرنی در کودکان نیز می تواند بروز یابد، گاهی سر دردها شدید و ناتوان کننده می باشد. حمله های میگرنی در بارداری نیز می تواند بروز یابد، که در اینصورت برای انجام هر یک از روش های درمان میگرن در بارداری باید پزشک خود را در جریان وضعیتتان قرار دهید. سر درد های میگرنی با سر درد های ناشی از تومور مغزی متفاوت می باشد، و وجود میگرن علامتی برای وجود تومور مغزی محسوب نمی شود. بعضی بیماران با خوردن غذاهایی خاص دچار سر درد می شوند، از اینرو با رعایت رژیم غذایی میگرن و تغذیه مناسب می توان به کاهش دفعات تکرار سر درد کمک کرد. دارو های ضد میگرن و قرص ها به کاهش علائم کمک می کند، اما خود بیماری را درمان نمی کنند. فیزیوتراپی، ماساژ، التراسوند و مگنت تراپی از جمله روش های درمان میگرن هستند، که علاوه بر بی خطر بودن، سودمندی آنها به اثبات رسیده است.