در صورتی که شکستگی در ستون فقرات نه بر اثر ضربه شدید بلکه بر اثر پوکی استخوان باشد به آن شکستگی فشاری گفته می شود. در موارد شکستگی فشاری ستون فقرات چیزی در حدود ۱۵ تا ۲۰ در صد از ارتفاع مهره شکسته شده در ستون فقرات بر اثر شکستگی های ریز داخلی کاسته می شود.
شکستگی استرسی ستون فقرات می تواند در هر کدام از مهره های ستون فقرات رخ دهد اما شایع ترین محل شکستگی مهره های سینه ای یا همان مهره های وسطی کمر هستند و در برخی موارد نیز مهره های پایینی ستون فقرات می شکنند( نزدیک به وسط مانند مهره ی L1 )
در این مقاله سعی شده اطلاعات کاملی از علت ، علائم ،نحوه تشخیص و درمان شکستگی مهره کمر به خواننده داده شود.
انواع شکستگی های ستون فقرات
همانطور که گفته شد شکستگی مهره کمر که به علت پوکی استخوان باشد ، شکستگی فشاری نامیده می شود و گاها با نام های دیگری مانند شکستگی مهره ، شکستگی ناشی از پوکی استخوان و شکستگی گوه ای خوانده می شود.
کلمه شکستگی گوه ای به این خاطر به کار می رود که در اکثر موارد شکستگی از لبه ی جلویی مهره اتفاق می افتد و لبه ی جلویی مهره به سمت پایین فشرده و جمع می شود ولی لبه پشتی مهره به همان شکل می ماند و مهره حالت یک گوه را به خود می گیرد. این نوع شکستگی به لحاظ مکانیکی و حرکتی ثابت است.
انواع دیگری از شکستگی های مهره ای نیز وجود دارند که در ادامه می خوانید:
- شکستگی crush یا له شدن و خورد شدن مهره : در این نوع شکستگه در تمامی مهره شکستگی ایجاد می شود و نه فقط لبه جلویی مهره .
- شکستگی burst یا شکستگی انفجاری و فروپاشی مهره : در این نوع شکستگی ، کاهش ارتفاع مهره هم در قسمت جلویی و هم عقبی مهره است. (در حالت معمول قسمت جلویی فشرده می شود و ارتفاع آن کم می شود) این نوع شکستگی ممکن است به لحاظ مکانیکی ناپایدار باشد و منجر به بدشکلی ستون فقرات و مشکلات عصبی( با وارد کردن فشار به نخاع) شود.
علت ها و دلایل
اکثر افرادی که دچار شکستگی فشاری کمر می شوند ، درد شدید را پس از اعمال فشار به کمر یا انجام فعالیت های از قبیل فعالیت های زیر تجربه می کنند:
- بلند کردن یا بالا کشیدن جسمی سنگین : مانند بلند کردن کیسه ای سنگین یا بالا کشیدن در کرکره ای فروشگاه
- خم شدن و بلند کردن چیزی از روی زمین
- وارد شدن تکان و ضربه به کمر مثلا با برداشتن یک قدم اشتباه یا لیز خوردن روی یخ
برای افرادی که پوکی استخوان آن ها شدید است ممکن است شکستگی با انجام حرکات بسیار سبک و ساده رخ دهد مانند عطسه یا سرفه کردن ، هنگام بلند شدن یا تغییر وضعیت در خواب.
پی بردن به دلیل اصلی شکستگی فشاری کمر خصوصا برای انتخاب نوع و روش درمان بسیار مهم است.
علت ایجاد درد سياتيك به دلیل ایجاد فشار به عصب سیاتیک و یا وارد آمدن ضربه به ناحیه کمر می باشد. در حقیقت سیاتیک نشانه ای از مشکلی دیگر است که در ناحیه آسیب دیده ایجاد شده است.
پوکی استخوان(اصلی ترین دلیل شکستگی فشاری)
پوکی استخوان، خصوصا در زنان یا مردان بالای ۵۰ سال اصلی ترین و شایع ترین دلیل شکستگی فشاری کمر است . پوکی استخوان بسیار بیش از آنچه مردم فکر میکنند در سنین بین ۴۰ تا ۵۰ سالگی شایع است.
پوکی استخوان موجب تحلیل رفتن استخوان و ضعیف و شکننده شدن آن می شود. استخوان تحلیل رفته ممکن است حتی در حین انجام فعالیت های عادی از درون دچار فروپاشی شود و منجر به شکستگی فشاری شود. شکستگی فشاری معمولا باعث درد شدید می شود و ممکن است شکل ستون فقرات را تغییر دهد. شکستگی فشاری کمر بر اثر پوکی استخوان معمولا در حین انجام فعالیت هایی که ضربه یا فشار کوچکی به کمر وارد می کند ، رخ می دهد مانند بلند کردن جسمی سنگین یا زمین خوردن ساده و در موارد پوکی شدید استخوان شکستگی با انجام کاری بسیار ساده اتفاق می افتد مانند عطسه یا سرفه.
ضربه به ستون فقرات
وارد شدن ضربه به ستون فقرات می تواند باعث شکستگی ستون فقرات بصورت خفیف یا شدید شود. ضربه می تواند بر اثر زمین خوردن شدید ، وارد شدن فشار زیاد بر اثر پریدن،تصادف ماشین یا هر حادثه دیگری که به ستون فقرات فشار می آورد، رخ دهد.
سرطان و تومور
برخی از انواع سرطان نیز می توانند باعث ضعیف شدن ستون فقرات شوند تا جایی که مهره ها دچار شکستگی شوند. بعید نیست که در موارد ابتلا به سرطان بدخیم ، رشد سلول های سرطانی از نقطه دیگری در بدن شروع شود و سپس به استخوان ها منتقل شود. شکستگی فشاری که بدون هیچ دلیلی( یا با دلیل بسیار ساده و کوچکی) اتفاق می افتد می تواند نشان دهنده یک سرطان تشخیص داده نشده باشد که حالا به ستون فقرات منتقل شده است. ابتلا به سرطان خون باید در بیمارانی که مقادیر کلسیم خون آن ها بالاست یا کم خونی دارند، وزن کم کرده اند یا در ادرار آن ها پروتئین وجود دارد بررسی شود. بهترین راه برای درمان بیماران این است که ابتدا تشخیص صحیحی داده شود و علت اصلی شکستگی فشاری مشخص شود.
علائم شکستگی فشاری
پوکی استخوان که دلیل اصلی شکستگی فشاری است، یک بیماری خاموش است، به این معنا که علائمی ندارد تا این که یکی از استخوان ها بشکند و در خیلی موارد نیز شخصی که کمر درد دارد هنوز نمی داند که درد کمر او به خاطر شکسته شدن یک یا چند تا از مهره های اوست. زمانی که یکی از مهره ها می شکند، زمانی است که پوکی استخوان بسیار پیرفت کرده و احتمال شکستن سایر مهره ها نیز بالاست.
شکستگی مهره های کمر باعث کمر درد شدید و منجر به کمر درد مزمن و تغییر شکل ستون فقرات( قوز در ناحیه میانی کمر) ، کوتاه شدن قد ، نزدیک شدن و متراکم شدن ارگانهای داخلی بدن( بر اثر قوز کمر) و همچنین تحلیل ماهیچه ای بدن و کاهش توان قلبی عروقی بر اثر کم تحرکی می شود.
به این دلیل که بیشتر آسیب وارد شده به قسمت جلویی مهره ها وارد می شود معمولا شکستگی ها پایدار هستند و باعث آسیب به ریشه های عصبی نمی شوند.
قوز کمر بر اثر شکستگی فشاری
علائم معمول شکستگی های فشاری: اصلی ترین علائم شکستگی مهره کمر فشاری یکی یا ترکیبی از موارد زیر است :
- درد ناگهانی کمر
- شدت پیدا کردن کمر درد با ایستادن و راه رفتن
- کم شدن شدت درد با خوابیدن به پهلو
- محدود شدن دامنه حرکتی ستون فقرات
- کوتاه شدن قد
- تغییر شکل ستون فقرات
چگونگی درد ناشی از شکستگی فشاری
معمولا شکستگی فشاری با درد ناگهانی و شدید کمر همراه است. درد ناشی از شکستگی فشاری بر اثر پوکی استخوان بین چهار تا شش هفته و تا زمان بهبود استخوان ادامه دارد. بعد از این زمان بیشتر بیماران اظهار می کنند که بیشتر درد تسکین پیدا کرده است اما همچنان درد خفیف و مزمنی حس می کنند که بیشتر در ناحیه شکستگی متمرکز شده است. این درد نیز برای چند هفته ادامه دارد و البته برای برخی افراد ماه ها طول می کشد. برخی افراد نیز تا مدت ها پس از بهبودی شکستگی همچنان کمر درد دارند که به علت ایجاد تغییرات مکانیکی در کمر و عدم تحرک برای مدت طولانی است.
در اکثر موارد درد ناشی از شکستگی به همان صورت که در بالا گفته شد با این حال تحربه ی همه بیماران یکسان نیست در ادامه برخی از سایر الگوهای درد ناشی از شکستگی آمده است:
- در صورتی که شکستگی به مرور زمان ایجاد شده باشد( نه به طور ناگهانی) درد ناشی از آن نیز کم کم ایجاد می شود و خفیف تر است.
- برخی بیماران نیز اظهار می کنند که کمر درد یا هیچ علائم دیگری نداشته اند
- گروهی دیگر نیز دردی را حس نکرده اند اما بعد از چندین شکستگی و ترک مهره کمر ، ستون فقرات شروع به تغییر شکل دادن کرده است.
به عنوان یک قانون در هر شخصی با سن بالای ۵۰ سال و کمر درد شدید باید به وجود شستگی فشاری مظنون بود. در مورد خانم های بالای ۴۵ سال ، خصوصا آن هایی که احتمال ابتلا به پوکی استخوان در آن ها بالاست ، با مشاهده هر نوع کمر درد شدید و ناگهانی نیز پزشکان به شکستگی فشاری مظنون می شوند.
اما گاهی اوقات شکستگی فشاری منجر به درد کمر نمی شود و علائمی بروز نمی دهد. بنابراین افراد میانسال و پیر ( خصوصا خانم ها) حتی در صورت نداشتن کمر درد شدید ، در صورت کوتاه شدن قد یا تغییر شکل ستون فقرات مثلا قوز پشت باید به داشتن شکستگی فشاری مظنون باشند.
تشخیص
پروسه تشخیص علت شکستگی با گرفتن شرح حال از بیمار و بررسی پرونده پزشکی آغاز می شود. پزشک سوالاتی از این قبیل از بیمار می پرسد:
- چه زمانی درد شروع شد؟آیا شروع درد ناگهانی بود یا کم کم درد به وجود آمد؟
- درد را در کجا حس می کنید؟ تا چه حد درد شدید یا تیر کشنده است؟
- انجام چه کارهای خاصی یا قرار گیری بدن در چه وضعیتی درد شما را بهتر یا بدتر می کند؟
- آیا درد از کمر به سایر نواحی مثل پاها یا دست ها منتشر می شود؟
بعد از گرفتن شرح حال از بیمار پزشک معاینات فیزیکی را انجام میدهد و سعی می کند دلیل درد کمر را تعیین کند و به وجود سایر مشکلات و بیماری های احتمالی پی ببرد.
در صورتی که پزشک به وجود شکستگی فشاری مهره ها مشکوک باشد ، ستون فقرات شخص را برای یافتن نقاط ملتهب و حساس به لمس بررسی می کند و اگر احتمال شکستگی را بدهد برای تایید تشخیص خود انجام عکسبرداری رادیولوژی را تجویز می کند.
راه ها و روش های درمان
روش های درمان غیر جراحی
درد ناشی از شکستگی فشاری کمر که حالا در حال بهبودی است برای حداقل سه ماه ادامه دارد و اما بعد از گذشت چند روز یا چند هفته درد به شدت کمتر می شود. روش های کنترل و تسکین درد شامل دارو درمانی،استراحت در تخت، استفاده از بریس مخصوص و فیزیوتراپی است.
• داروهای مسکن: تجویز داروهای مسکن به شیوه صحیح می تواند درد استخوانی ، ماهیچه ها و ریشه های عصبی را کنترل کند. . پزشک می تواند به نحو هوشمندانه ای ترکیبی از داروهای مختلفی را برای کنترل درد شما تجویز کند. معمولا دو نوع دارو شامل داروهای مسکن غیر تجویزی و داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی برای تسکین درد تجویز می شود. برای بازه های زمانی کوتاه مدت نیز ممکن است داروهای مسکن مخدر و داروهای شل کننده عضلات تجویز شوند. داروهای ضد استرس نیز برای درد ناشی از تنش عصبی تجویز می شوند.
• استراحت: میزان استراحت بسیار مهم است. استراحت مطلق می تواند در مراحل اولیه درد شدید مفید باشد اما استراحت بیش از حد و عدم تحرک موجب از دست رفتن بیشتر بافت استخوانی و پیشروی پوکی استخوان شده و احتمال بروز شکستگی درآینده را افزایش می دهد. پزشک استراحت را برای مدت کوتاه چند روزه ای تجویز می کند. البته انجام فعالیت به صورت مداوم نیز ممنوع است.
• استفاده از بریس(کمربند طبی) مخصوص: کمر بند طبی مخصوص از ستون فقرات حمایت می کند و حرکت مهره شکسته شده را محدود می کند (مانند مواردی که برای شکستگی استخوان دست آن را گچ می گیرید). نوع سخت این بریس ها به طور قابل ملاحظه ای حرکت ستون فقرات را محدود می کند و به کاهش درد بیمار کمک می کند. جدیدا نوع لاستیکی و نرم تر این بریس ها تولید می شوند که راحت تر هستند اما عملکرد و تاثیر گذاری خوبی ندارند. کمر بند طبی باید با دقت و تحت نظر پزشک استفاده شود. استفاده ناصحیح و طولانی مدت از بریس می تواند موجب تحلیل رفتن و ضعیف شدن عضلات کمر شود.
• درمان پوکی استخوان: برای تقویت بافت استخوانی و جلوگیری از تحلیل رفتن آن داروهایی مانند بیفسفونات تجویز می شوند. این کار بخش مهمی از درمان شکستگی فشاری کمر برای جلوگیری از شکستگی های بعدی است.
عمل جراحی
• جوش دادن استخوان با وسایل فلزی: این روش ها برای درمان شکستگی هایی است که ناپایدار است و استخوان شکسته حرکت دارد. در این حالت دو مهره از ستون فقرات توسط پیوند استخوانی به هم دیگر فیکس می شوند تا مهره شکسته بی حرکت شود. این کار با استفاده از وسایلی مانند صفحه، میله،قلاب و پیچ فلزی انجام می شود. هدف از انجام این جراحی این است که مهره مورد نظر از بالا و پایین به استخوان های دیگر جوش بخورد و با هم تشکیل یک استخوان واحد را بدهند. جوش خوردن استخوان ها به هم به این شکل ممکن است چندین ماه طول بکشد.
• عمل های ورتربرو پلاستی و کیفوپلاستی: این عمل ها روش های جراحی بسته هستند که برای درمان شکستگی فشاری ناشی از پوکی استخوان یا تومور سرطانی به کار می روند.
در روش ورتبروپلاستی نوعی ماده مخصوص به نام سیمان استخوانی از طریق یک سوزن به داخل مهره شکسته شده تزریق می شود .
در روش کیفوپلاستی نیز ابتدا یک بالن کوچک در مهره ای که شکسته و فشرده شده و ارتفاع آن کم شده جا داده می شود و سپس بالون باد می شود تا مهره ارتفاع طبیعی خود را به دست آورد و از هم باز شود سپس ماده خاصی به نام سیمان استخوانی را به مهره تزریق می کند. این ماده در عرض چند دقیقه سخت می شود و شکل مهره تصحیح می شود.