اگر قوس داخلی کف پای شما صاف شده باشد، به طوری که هنگام ایستادن تمامی کف پایتان با زمین تماس داشته باشد، شما مبتلا به عارضه صافی کف پا هستید.
اگر قوس کف پا تنها در هنگام ایستادن از بین برود و هنگام برداشتن پا از زمین دوباره برگردد،از نوع صافی کف پای قابل انعطاف خواهد بود. اگر این قوس نه در هنگام تماس کف پا با زمین وجود داشته باشد و نه در هنگام برداشتن آن از زمین، از نوع صافی کف پای سخت خواهد بود.
گاهی اوقات کف پای صاف می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در مفاصل قوزک پا و زانوها شود، زیرا این عارضه می‌تواند در رباط‌های پا تغییراتی ایجاد کند. معمولاً اگر صافی کف پا باعث درد نشود نیازی به درمان صافی کف پا نیست. در غیر این صورت می توان ار فیزیوتراپی، حرکات اصلاحی و ورزش کف پای صاف بهره برد.
صافی کف پا چیست ؟
هنگامی که یک کودک مبتلا به صافی کف پا می‌ایستد، قوس کف پایش ناپدید می‌شود. اما در هنگام نشستن یا زمانی که کودک روی نوک پنجه‌هایش می‌ایستد، قوس کف پا دوباره ظاهر می‌شود. معمولاً والدین یا سایر اعضا خانواده نگران این هستند که مبادا پایین بودن غیرطبیعی ارتفاع قوس کف پای کودک یا عدم وجود آن منجر به ایجاد بدشکلی یا معلولیت‌های دائمی در او شود، که البته در اغلب موارد این نگرانی‌ها بی‌مورد است.
اکثر کودکان با قوس بسیار کمی در کف پاهایشان به دنیا می‌آیند. همزمان که آن‌ها رشد کرده و شروع به راه رفتن می‌کنند، بافت‌های نرم موجود در کف پایشان هم سفت می‌شوند، که این باعث می‌شود قوس کف پا به تدریج شکل بگیرد.
اغلب کودکان مبتلا به صافی کف پا تا 5 سالگی یا سنین بالاتر صاحب قوس کف پا نمی‌شوند.
تداوم صافی کف پا تا دوران بلوغ می‌تواند منجر به بروز درد کف پا شود. اگر صافی کف پای کودک باعث ایجاد درد شد باید در این مورد با پزشک مشورت کنید.
مشکلات مختلفی وجود دارد که می‌توانند باعث شوند یک فرد بالغ دچار صافی کف پای اکتسابی (AAFD) شود؛ این وضعیت علاوه بر از بین بردن قوس کف پا، باعث می‌شود که پنجه پا رو به بیرون بچرخد. لازم به ذکر است که صافی کف پا به التهاب آرنگ کف پا (پلانتار فاسیا)، خار پاشنه، متاتارسالژیا (درد جلو پا)، درد جلوی ساق پا و دیگر صدمه‌های ناشی از پیچ خوردن پا می‌انجامد که در نهایت باعث درد بیشتر پا و حتی ستون فقرات می‌شود.
صافی کف پا، به هر دلیلی که به وجود آمده باشد، در اکثر موارد با استفاده از ارتزها و بریس‌ها قابل درمان است.
علت ها و دلایل
دلایل صافی کف پا در کودکان
اکثر کودکان بین 1 تا 5 سال دچار صافی کف پا هستند،که البته علت صافی کف پا بخشی از فرایند رشد طبیعی پاهای آن‌ها است، و بیش از 95% از این کودکان در حین رشد صاحب قوس کف پایی طبیعی می‌شوند. اما 5% دیگر همچنان به صافی کف پا مبتلا خواهند بود. در اکثر موارد علت صافی کف پا، سست بودن اتصالات مفصلی میان استخوان‌های مچ پا است. در این وضعیت رباط‌هایی که استخوان‌ها را در کنار هم نگه می‌دارند شل بوده و هنگامی که کودک وزنش روی پایش قرار می‌دهد کشیده می‌شوند.
دلایل صافی کف پا در بزرگسالان
بسیاری از عارضه‌ها و بیماری‌ها می‌توانند باعث بروز صافی کف پای دردناک در بزرگسالان شوند.
اختلال عملکرد تاندون تيبيال خلفي (PTTD)
تاندون تیبیال خلفی یکی از مهمترین تاندون‌های پا است. این تاندون از عضله‌ای در پشت ساق پا شروع می‌شود، از سمت داخل ساق پا به پایین ادامه می‌یابد و استخوان‌ها را به داخل مچ پا متصل می‌کند.
وظیفه اصلی این تاندون بالا نگه داشتن قوس کف پا و حمایت از مچ پا در هنگام راه رفتن است. اگر این تاندون ملتهب یا پاره شود، قوس کف پا به آرامی از میان می‌رود.
احتمال بروز مشکلات تاندون تیبیال خلفی در افراد بالاتر از 40 سال بیشتر از افراد دیگر است. سایر عوامل خطرزا برای این تاندون نیز عبارتند از چاقی مفرط، دیابت و فشار خون بالا. ابتلا به صافی کف پا از دوره کودکی احتمال پارگی تاندون تیبیال خلفی را افزایش می‌دهد. به علاوه، افرادی که ورزش‌های پرفشار و پربرخوردی مانند بسکتبال، تنیس یا فوتبال را انجام می‌دهد، ممکن است به خاطر استفاده مکرر از این تاندون با پارگی آن مواجه شوند.
آرتریت
آرتریت‌های التهابی، مانند آرتریت روماتوئید، می‌توانند باعث بروز صافی کف پای دردناک شوند. این نوع از آرتریت علاوه بر غضروف موجود در مفاصل به رباط‌هایی که از مچ پا حمایت می‌کنند نیز حمله می‌کند. آرتریت التهابی نه تنها باعث درد می‌شود، بلکه باعث تغییر شکل مچ پا و صاف شدن کف پا نیز می‌شود. آرتریت می‌تواند ناحیه پشت یا وسط مچ پا را درگیر کند، که هر دو حالت باعث افتادگی قوس کف پا می‌شود.
آسیب
وارد شدن آسیب به رباط‌های مچ پا می‌تواند باعث از بین رفتن هماهنگی و تناسب بین آن‌ها شود. رباط‌ها از استخوان‌ها حمایت کرده و مانع حرکت کنترل نشده آن‌ها می‌شوند. اگر رباط‌ها پاره شوند، کف پا صاف و دردناک می‌شود.
علاوه بر آسیب دیدن رباط‌ها، شکستگی‌ها و در رفتگی استخوان‌ها نیز می‌توانند منجر به صافی میدفوت شوند (میدفوت قسمتی از پا است که بین پاشنه و مچ پا از یک طرف و استخوان‌های کف پا (متاتارس‌ها) از طرف دیگر قرار گرفته است).
کلاپس دیابتی (پای شارکو)
گاهی اوقات در مبتلایان به دیابت یا افراد مبتلا به برخی مشکلات عصبیِ محدود کننده احساس درد در مچ پا، استخوان‌ها و مفاصل تشکیل دهنده قوس کف پا متلاشی یا دچار کلاپس می‌شوند.
عموماً این نوع از کلاپس قوس کف پا نسبت به عوارض مشاهده شده در بیمارانی که درد موجود در مچ پاهای خود را به طور طبیعی احساس می‌کنند شدیدتر است، زیرا در اینجا بیماران در هنگام تخریب قوس کف پای خود دردی احساس نمی‌کنند. در این وضعیت، علاوه بر آنکه رباط‌ها نمی‌توانند استخوان‌ها را در جای خود نگه دارند، گاهی اوقات خود استخوان هم، بدون اینکه بیمار دردی احساس کند، می‌شکنند و متلاشی می‌شوند. این شرایط باعث ایجاد بدشکلی شدیدی در مچ پا می‌شود که اصلاح آن با عمل جراحی کار بسیار دشواری خواهد بود. استفاده از بریس یا کفش‌های مخصوص بهترین روش برای مقابله با این مشکل است.
علائم و نشانه ها
در اکثر کودکان مبتلا به علائم صافی کف پا علائمی وجود ندارد و معمولاً یکی از والدین یا نگهدارنده کودک متوجه این عارضه می‌شود.
البته ممکن است بعضی از کودکان علائمی داشته باشند که عبارتند از:
• درد، حساسیت به لمس و یا گرفتگی در پاها یا مچ پاها
• کج شدن پاشنه‌ها رو به بیرون
• تغییر در راه رفتن
• درد یا ناراحتی در هنگام راه رفتن
همچنین ممکن است والدین متوجه شوند که فرزندشان از انجام وزش‌ها یا سایر فعالیت‌های جسمانی که می‌توانند باعث درد در پاها یا مچ پاهایشان شوند خودداری می‌کنند. خار پاشنه پا علاوه بر دلایل دیگر ، بر اثر صافی کف پا یا زیاد بودن قوس کف پا نیز بوجود می آید ، درد خار پاشنه غالباً نتیجه کشیدگی بیش از حد رباط‌ها و عضله‌های کف پا است، که به نوبه خود کشش آرنگ کف پا و پارگی مکرر (عادتی) غشاء پوشاننده استخوان پاشنه را در پی دارد.
اگر کودکتان هر یک از این علائم خار پاشنه را داشت، باید به یک متخصص کودکان مراجعه کنید.
علاوه بر علائم فوق ممکن است ، علایم صافی کف پا در بزرگسالان، به شرح زیر وجود داشته باشد:
• احساس درد در طول تاندون تیبیال خلفی که در طرف داخلی قوزک و مچ پا قرار دارد. این حالت می‌تواند با تورم طرف داخلی قوزک همراه باشد.
• دردی که با فعالیت کردن بدتر می‌شود. بعضی از بیماران برای راه رفتن یا حتی ایستادن طولانی مدت دچار مشکل می‌شوند.
• هنگامی که استخوان‌های نگهدارنده قوس کف پا متلاشی می‌شوند، استخوان پاشنه تغییر وضعیت می‌دهد و فشار را بر روی استخوان بیرونی متصل به قوزک (نازک نی) قرار می‌دهد. این وضعیت می‌تواند باعث احساس درد در طرف بیرونی قوزک پا شود.
• گاهی اوقات در داخل و روی مچ پای بیمارانی که در وسط مچ پایشان دچار آرتریت بوده یا یک آسیب قدیمی وجود داشته است برآمدگی‌های استخوانی دردناکی ایجاد می‌شود. این وضعیت پوشیدن کفش را بسیار سخت می‌کند. در برخی موارد، این زوائد استخوانی آن‌قدر بزرگ می‌شوند که عصب‌های مچ پا را طوری تحت فشار قرار می‌دهند که می‌تواند باعث بی‌حسی و احساس سوزش در روی مچ و توی انگشتان پا شود.
روش تست صافی کف پا
شما می‌توانید با انجام آزمایشی ساده بفهمید که به افتادگی قوس یا صافی کف پا مبتلا هستید یا خیر. برای این کار سه مرحله زیر را انجام دهید:
1- کف پاهایتان را خیس کنید.
2- روی سطح صافی، مانند یک پیاده‌روی سیمانی، بایستید که بتواند اثر پایتان را نشان دهد.
3- حالا کنار بروید و به اثر پاهایتان نگاه کنید. اگر اثر تمامی کف پایتان را روی سطح دیدید، به احتمال زیاد دچار صافی کف پا هستید.
بسیاری از کودکان خردسال کف پای صافی دارند که به آن عارضه کف پای صاف قابل انعطاف گفته می‌شود. هنگامی که کودک می‌ایستید کف پایش صاف دیده می‌شود. اما هنگامی که کودک پایش را بلند می‌کند قوس کمی نمایان می‌شود. در اکثر موارد با بالا رفتن سن کودک قوس کف پایش نیز کامل‌تر می‌شود.
تشخیص
اگر کودکتان به صافی کف پا مبتلا باشد، پزشک از شما در مورد وجود هرگونه سابقه صافی کف پا یا بیماری‌های موروثی مچ پا در خانواده‌تان خواهد پرسید. بیمار در هر سنی که باشد، پزشک در مورد فعالیت‌های شغلی و تفریحی او، هرگونه آسیبی که پیشتر به مچ پایش وارد شده یا هرگونه عمل جراحی که روی مچ پای او انجام شده و همچنین نوع کفشی که می‌پوشد سؤالاتی را می‌پرسد.
پزشک کفش‌هایتان را برای یافتن هرگونه نشانه‌ای از ساییدگیِ بیش از اندازه بررسی می‌کند. اغلب، ساییدگی کفش‌ها اطلاعات باارزشی را در مورد مشکلات راه رفتن و هرگونه ضعف در هم‌ترازی استخوان‌ها برای پزشک فراهم می‌کند. همچنین پزشک از شما خواهد خواست که پابرهنه راه بروید تا علاوه بر ارزیابی قوس کف پایتان، وجود هرگونه چرخش خارجی در مچ پا و هر نشانه دیگری از ضعف عملکرد مکانیکی مچ پایتان را چک کند.
پزشک مچ پاهایتان را از لحاظ انعطاف‌پذیری و دامنه حرکت و همچنین وجود حساسیت به لمس یا هرگونه وضعیت غیرطبیعی در استخوان، مورد معاینه قرار می‌دهد و بسته به نتایج این معاینه فیزیکی، ممکن است گرفتن عکس رادیولوژی توصیه شود.
از عکسبرداری رادیولوژی همیشه برای کودکان خردسال مبتلا به صافی کف پای سخت و افراد بالغ مبتلا به صافی کف پای اکتسابی ناشی از آسیب‌دیدگی استفاده می‌شود.
راه ها و روش های درمان
از بهترین راه ها و روش های اصلاح و درمان صافی کف پا می توان به موارد زیر اشاره کرد:
در اکثر موارد، درمان کف پای صاف کودکان بدون هیچ عمل خاصی ، تنها با بزرگتر شدن آن‌ها رفع می‌شود. اگر کودک دچار درد نشود، پزشک تنها از شما خواهد خواست تا صبر کنید و منتظر تغییرات بعدی باشید. همچنین از شما خواسته می‌شود که کودکتان را برای ارزیابی‌های دوره‌ای، مجدداً نزد پزشک ببرید.
معمولاً اگر صافی کف پا، در کودکان یا بزرگسالان، باعث درد شود، پزشک توصیه خواهد کرد که از انواع نرم یا سخت کفی‌های کفش به عنوان تکیه‌گاهی برای قوس کف پا استفاده شود. در کودکان بزرگتر و نوجوانان نیز استفاده از تمرینات کششی و فیزیوتراپی می‌تواند باعث تسکین درد شود.
طرح درمان درد کف پا و صافی آن ارائه شده، برای افتادگی قوس و صافی کف پا به شدت و علت عارضه بستگی دارد و بر همین اساس ممکن است پزشک یک یا چند مورد از سه درمان زیر را به شما توصیه کند:
استراحت
گاهی اوقات پزشکان به بعضی بیماران توصیه می‌کنند که استراحت کرده و تا زمانی که مچ پاهایشان بهتر شود، از انجام فعالیت‌های که مچ پاهایشان را بدتر می‌کنند اجتناب نمایند
داروهای خوراکی ضدالتهاب
داروهای خوراکی ضدالتهاب، درد و التهاب را تا حد زیادی کم می‌کنند.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپ می‌تواند با استفاده از اولتراسوند و تکنیک‌های دیگر التهاب را کاهش دهد. همچنین نحوه صحیح انجام ورزش ،حرکات اصلاحی و تمرینات کششی پا و مچ پا را به شما آموزش می‌شد. متحرک نگه داشتن می‌تواند باعث حفظ عملکرد پا شود. تقویت عضلات ضعیف پا و مچ پا نیز می‌تواند به جلوگیری از متلاشی شدن بیشتر استخوان‌ها و مفاصل کمک کند.
پدهای محافظ
هنگامی که قسمت‌هایی از استخوان‌های متلاشی شده در سطح کف پا برجسته می‌شوند، استفاده از پد و یا بالشتک روش مؤثری برای جلوگیری از تماس آزار دهنده کف پا با کف کفش خواهد بود. می‌توان با استفاده از پدهایی که در قسمت‌هایی از آن‌ها جای خالی وجود دارد، فشار وزنِ وارد آمده بر قسمت‌های به خصوصی از کف پا را خنثی نمود.
ارتزهای مناسب برای مچ پا
یک ارتز مناسب شده برای مچ پا، تکیه‌گاهی برای قوس کف پا است که توسط پزشک تجویز شده و مستقیماً از قالبی از کف پایتان ساخته می‌شود و قاعدتاً در مقایسه با کفی طبی کفشی که از داروخانه می‌خرید تکیه‌ها بهتری برای مچ پایتان خواهد بود. برای عارضه صافی کف پا می‌توان اصلاحاتی را در وسیله ارتزی انجام داد که بتواند با توجه به شرایط بیمار تعادل پایش را حفظ کند.
ارتزهای مناسب برای قوزک و مچ پا
یک ارتز مناسب شده برای قوزک و مچ پا (AFO) تکیه‌گاه و نگهدارنده‌ای برای ساق و قوس کف پا است که به تجویز پزشک با قالبگیری از پای بیمار ساخته شده و باعث ثبات مچ و کف پا می‌شود. این ارتز تکیه‌گاه کامل‌تری نسبت به کفی‌های کفش فراهم می‌کند و در مواردی که صافی کف پا شدید است از آن استفاده می‌شود.
تزریق کورتیزون
کورتیزونی که در مفصل تزریق می‌شود یک داروی ضدالتهابی قوی است که از آن برای کاهش سریع درد ناشی از التهاب استفاده می‌شود. تزریق کورتیزون به شدت در تسکین علائم صافی کف پا تأثیر دارد، اما نمی‌تواند ساختمان مچ پا را اصلاح کند.
کنترل وزن بدن
اگر بیمار بیش از اندازه چاق باشد، پزشک به او توصیه خواهد کرد که وزنش را کم کند. تعداد قابل توجهی از بیمارانی که دچار چاقی مفرط هستند پس از کاهش وزن، بهبود چشمگیری را در علائم خود مشاهده می‌کنند.