فلج چندگانه (ام اس) که از علائم بیماری ام اس میتوان به تأثیر بر عصب‌های مغز و نخاع باعث بروز علائم متعددی چون مشکل در حرکت عضلات، اختلال در بینایی و حفظ تعادل می‌شود.

تمام فیبرهای عصبی مغز و نخاع با لایه‌ای پروتئینی به نام میلین احاطه می‌شوند که از اعصاب محافظت می‌کند و انتقال پیام‌های الکتریکی از مغز به بقیه بدن را تسهیل می‌سازد. غلاف میلین در اثر ابتلا به ام اس آسیب می‌بیند و در نتیجه با مختل شدن انتقال پیام‌های عصبی، احتمال بروز علائم گوناگون بسیار ایجاد می‌شود:

از  دست دادن بینایی: معمولاً تنها یک چشم نابینا می‌شود.

 اسپاسم : حرکت‌های غیرقابل کنترل عضلات در اثر گرفتگی و سفتی عضلانی

 آتاکسی: دشواری در حفظ تعادل و هماهنگی بدن

خستگی مزمن: احساس خستگی بیش از حد در طول روز

انواع ام اس

ام اس عود کننده بهبود یابنده

از هر ۱۰ بیمار مبتلا به ام اس ۸ نفر دچار ام اس عود کننده بهبود یابنده هستند. در این نوع ام اس علائم بروز یافته، یا در اصطلاح عود کننده، چند روز تا چند ماه استمرار دارد. سپس علائم در دوره‌ای ملایم می‌شود یا کاملاً تسکین می‌یابد. این دوران بهبود روزها، هفته‌ها یا حتی گاهی اوقات ماه‌ها طول می‌کشد.

ام اس پیشرونده ثانویه

معمولاً پس از حدود ۱۵ سال، تقریباً نیمی از موارد ام اس عود کننده بهبود یابنده به ام اس پیشرونده ثانویه تبدیل می‌شوند. علائم این نوع ام اس معمولاً به تدریج و به مرور زمان تشدید می‌شود. برخی بیماران هنوز دوره عود علائم را تجربه می‌کنند، اما متأسفانه این دوره عود دیگر دوره بهبود کامل علائم را به دنبال ندارد.

ام اس پیشرونده اولیه

میزان شیوع ام اس پیشرونده اولیه از دو گونه دیگر کمتر است.

علائم این نوع ام اس به تدریج و به مروز زمان تشدید می‌شود و دیگر هیچ دوران بهبودی وجود ندارد.

علت ها و دلایل

 ام اس عارضه‌ای خودایمنی است، به این معنا که اختلال یا نقصی در سیستم ایمنی، قدرت دفاعی بدن در برابر عفونت، پیش می‌آید و بدن به اشتباه به بافت‌های سالم خود حمله می‌کند، که در مورد بیماری ام اس این اتفاق در غلاف میلین اعصاب رخ می‌دهد. پی‌آمد این حمله نابه‌جا آسیب دیدن و سخت شدن (اسکلروز)  بخش‌های متعددی از مغز و ستون فقرات است که فرایند انتقال پیام در  این ناحیه‌ها را مختل می‌سازد.

دلیل دقیق این عملکرد مخرب سیستم ایمنی مشخص نیست، اما اکثر کارشناسان ترکیبی از عامل‌های محیطی و ژنتیکی یا ارثی را دخیل می‌دانند.

علائم و نشانه ها

علائم ام اس بسته به این که کدام ناحیه از مغز یا نخاع صدمه دیده باشد، متغیر است. بیماران مبتلا به علت بیماری ام اس از علائم زیر رنج می‌برند:

از دست دادن ناگهانی قدرت بینایی

تاری دید یا دوبینی

 گفتار نامفهوم و جویده جویده

 خام دستی، به ویژه یک سمت بدن

 گام‌های نااستوار

 از دست دادن هماهنگی بدن

 لرزش دست

خستگی مفرط

  علائم ناحیه صورت مانند بی‌حسی، ضعف یا درد

 از دست دادن کنترل مثانه

 ناتوانی در تخلیه مثانه

 گزگز کردن، بی‌حسی یا احساس گرفتگی در دست‌ها، پاها یا دیگر نقاط بدن

 ضعف یا احساس سنگینی در دست و پا

صرع (حدود ۲ درصد بیماران مبتلا به ام اس با این مشکل مواجه می‌شوند.)

تشخیص

پزشک برای درمان بیماری ام اس ، نشانه‌های مشکلات عصبی را بررسی می‌کند:

کاهش قدرت دید و کم‌سو شدن چشم

 هماهنگ نبودن دو چشم با یکدیگر

 دشواری در راه رفتن

 هماهنگ نبودن حرکت‌های بدن

 ضعف عضلات یک سمت یا قسمتی از بدن

 لرزش دست

 بی‌حسی

پزشک به منظور تأیید تشخیص دستور انجام ام.آر.آی. می‌دهد تا التهاب و تخریب غلاف میلین را در مغز و نخاع بررسی کند.

آزمایش‌های تشخیصی دیگر عبارت‌اند از:

•  معاینه کامل چشم توسط چشم پزشک
•  آزمایش‌های خاصی به نام پتانسیل‌های برانگیخته که در آنها فعالیت الکتریکی مغز ثبت می‌شود.
• پونکسیون کمری یا نخاعی جهت نمونه برداری از مایع نخاعی. گاهی در مایع نخاعی گونه‌های پروتئینی غیرطبیعی‌ای به نام ایمونوگلوبین دیده می‌شود. وجود این پروتئین یکی از شاخص‌های ابتلا به بیماری ام اس است.

راه ها و روش های درمان

در حال حاضر درمان بیماری ام اس ناشناخته است ، اما می‌توان علائم را با بهره‌گیری از روش‌هایی خاص بهبود بخشید. تعداد دفعات عود ام اس عودکننده بهبود یابنده را می‌توان با داروهای تعدیل کننده بیماری کاهش داد. ضمناً این داروها پیشرفت ام اس را آهسته می‌کند. اما این داروها برای تمام بیماران مناسب نیستند. بعضی از این داروها را می‌توان برای درمان بیماری ms پیشرونده ثانویه نیز در صورتی مصرف کرد که بیمار هنوز دوره‌های عود بیماری را تجربه کند.

در حال حاضر متأسفانه درمان بیماری ms برای آهسته کردن پیشرفت ام اس پیشرونده اولیه وجود ندارد.

درمان‌های متعدد مفید و حمایت کننده کارآمدی، مانند فیزیوتراپی، وجود دارند که علائم را تسکین می‌دهند و زندگی روزمره را آسان‌تر می‌سازند.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی نقش مهمی را در کاهش اثرات ام اس ایفاء می‌کند. علی رغم گوناگون بودن علائم ام اس، مجموعه تمرین‌های یکسان می‌تواند برای بیماران متفاوتی مفید باشد که علائم مختلفی را تجربه می‌کنند.

بعضی علائم ام اس، مانند ضعف یا اسپاسم عضلانی، علائم ثانویه آسیب دیدگی اعصاب در مراحل اولیه به شمار می‌آید. چنانچه بدن در فیزیوتراپی به گونه‌ای تحریک شود که حرکت‌هایی طبیعی انجام دهد، اثرگذاری نامطلوب حرکت غیرطبیعی بدن بر عضله‌ها، حتی در صورت کاهش واکنش‌های عضلانی، به تأخیر می‌افتد. به علاوه مدالیته‌های درمانی مفیدی مانند تحریک مغناطیسی مغز، مغناطیس درمانی و اولتراسوند وجود دارند که به منظور تسریع فرایند درمان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اهداف فیزیوتراپی

 حفظ و بهبود توانایی حرکتی مفصل

 حفظ و بهبود تعادل و هماهنگی

 به تأخیر افکندن اسپاسم‌های عضلانی

حفظ تناسب کلی

 حفظ الگوهای حرکتی طبیعی

فیزیوتراپی در کنترل دست و پا، کاهش گرفتگی، افزایش قدرت، سهولت راه رفتن و مبارزه با دیگر عوارض ثانویه به یاری بیمار می‌آید.

روش‌های فیزیوتراپی

• درمان با دست (منوال تراپی)
•  ماساژ
•  برنامه تمرینی
•  اولتراسوند
•  تحریک الکتریکی عصب از راه پوست
•  تحریک مغناطیسی مغز

در ادامه مهم‌ترین روش‌های درمان فیزیوتراپی را معرفی می‌کنیم:

مغناطیس درمانی

بدن در این روش ایمن و غیرتهاجمی برای اهداف درمانی بیمار ام اس در معرض میدان‌های مغناطیسی قرار می‌گیرد. در مغناطیس درمانی از سیگنال‌های رزونانس مغناطیسی هسته‌ای حاصل از میدان الکترومغناطیسی متناوب بسیار ویژه‌ای استفاده می‌شود که با سلول‌های غضروفی آسیب دیده واکنش انجام می‌دهد و تولید مجددشان را تحریک می‌کند.

از آن رو که تمام سلول‌ها، مولکول‌ها و اندام‌های بدن تشعشع دارند و به میدان‌های مغناطیسی حساس هستند، زیست شیمی ما از ماهیت الکترومغناطیسی تأثیر می‌پذیرد. میدان‌های الکترومغناطیسی بر بسیاری از فرایندهای روانی و زیست شیمیایی تأثیر می‌گذارند.

قدرت آهن رباها بر اساس گاوس یا تسلا بیان می‌شود. یک تسلا معادل ده هزار گاوس است. آهن‌رباهای درمانی غالباً قدرتشان در بازه ۲۰۰ تا ده هزار گاوس قرار می‌گیرد. بر اساس مطالعات انجام شده میدان‌های الکترومغناطیسی پالس‌دار بعضی علائم ام اس، مانند خستگی مزمن، مشکلات شناختی، مسائل مربوط به مثانه، درد، دشواری در راه رفتن و به ویژه اسپاسم عضلانی، را بهبود می‌دهند.

نتایج پژوهش‌های انجام شده حاکی از آن است که اگرچه میدان‌های الکترومغناطیسی پالس‌دار ام اس را معالجه نمی‌کنند، اما با کاهش علائم این بیماری، کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشند، بی آن که بیمار مجبور باشد اثرهای جانبی ناشی از روش‌های دارویی را تحمل کند.

تحریک مغناطیسی مکرر مغز

تحریک مغناطیسی مکرر مغز (rTMS) گونه‌ای درمان مبتنی بر تحریک مغز است که در آن به جای برق از پالس‌های مغناطیسی برای فعال کردن بخش‌های مغز استفاده می‌شود. این روش عمدتاً برای بیماران دچار افسردگی شدیدی کاربرد دارد که به قرص‌های ضد افسردگی واکنش نشان نمی‌دهند. با تحریک مغناطیسی قشر مغزی یا کورتکس حرکتی می‌توان خستگی مزمن یا افسردگی بیماران مبتلا به ام اس را کاهش داد. پزشک در طول جلسه درمان سیم پیچ الکترومغناطیس را روی پیشانی بیمار ام اس می‌گذارد. سپس پالس‌های مغناطیسی از این سیم پیچ عبور می‌کند و به بخش‌های تعیین شده مغز می‌رسد و به این ترتیب جریانی الکتریکی در سلول‌های عصبی معین القاء می‌شود. هر جلسه درمانی تحریک مغناطیسی مغز معمولاً کمتر از یک ساعت زمان می‌برد.

ورزش و حرکات اصلاحی

متخصص فیزیوتراپی ایمن‌ترین روش‌های تمرین و ورزش کردن را متناسب با علائم و شرایط بیمار به وی آموزش می‌دهد. متخصص فیزیوتراپی در چند جلسه نخست با محدودیت‌ها، شرایط و روحیه بیمار مبتلا به ام اس آشنا می‌شود، سپس با توجه به اطلاعات به دست آمده، برنامه فیزیوتراپی را مختص هر بیمار به گونه‌ای طراحی می‌کند که در عین چالش‌برانگیز بودن، به بیمار ام اس فشار بیش از حد وارد نکند.

متخصص فیزیوتراپی تمرین‌های کششی و دامنه حرکتی و روش‌های تقویت عضلات متعددی را به بیمار مبتلا به ام اس آموزش می‌دهد و نحوه استفاده از وسایل و تجهیزات تعدیل یافته را نیز توضیح می‌دهد.

برنامه تمرینی مخصوص هر بیمار ام اس شامل موارد زیر می‌شود:

ـ تمرین‌های دامنه حرکتی

اسپاسم‌ها یا گرفتگی‌های عضلانی غیرارادی یکی از عوارض رایج ام اس است که اکثر اوقات پاها را درگیر می‌کند، البته برخی بیماران از انقباض عضله‌های بسیار کوچک بین دنده‌ها نیز رنج می‌برند. انجام تمرین‌های کششی در برطرف شدن گرفتگی، حفظ طول عضله و انعطاف‌پذیری مؤثر است.

ـ تمرین‌های هماهنگی و تعادل

انجام این تمرین‌ها توانایی حرکتی بیمار مبتلا به ام اس را بهبود می‌بخشد و احتمال به زمین افتادن را کاهش می‌هد. متخصص فیزیوتراپی مناسب‌ترین تمرین‌ها و روش صحیح انجام آنها را آموزش می‌دهد.

ـ تمرین ایروبیک

بسیاری از بیماران مبتلا به ام اس با رعایت نکته‌های احتیاطی و فشار نیاوردن به خود می‌توانند تمرین‌های ایروبیک را انجام دهند. متخصص فیزیوتراپی مناسب‌ترین تمرین‌ها و سرعت حرکت بهینه را تعیین می‌کند. بیماران معمولاً شنا، ایروبیک آبی، پیاده‌روی و دوچرخه سواری را به خوبی تحمل می‌کنند.

ـ تمرین‌های تقویت عضلات 

تقویت عضلات از ضعف و کاهش توانایی حرکتی جلوگیری می‌کند، البته به شرطی که بیمار روش صحیح انجام حرکت‌ها را فرا گرفته باشد و حین نرمش کردن به خود صدمه نزند.

مراجعه مرتب به متخصص فیزیوتراپی و پیگیری تمرین‌ها بهبود حال عمومی، تسکین علائم و در نتیجه کیفیت بهتر زندگی را برای بیمار به ارمغان خواهد آورد.